Musée de folklore, 2018, Mouscron (Belgium) – Ville de Mouscron, Cellule architecture de la Fédération Wallonie-Bruxelles (Project promoters) – V+ (Architects), Simon Boudvin (Artist) – Lavaert-Lavano, Westvlaamse Steencentrale, Interconstruct (Team) – photography by Simon Boudvin
Mouscron (Belgika) hiriko folklorearen museo berriaren eraikuntza V+ arkitektura bulegoak proiektatu zuen eta bertan adreilu zaharrak berrerabiltzeko modu bitxia aurkitu zuten. Eraikin publikoetan artelanen integrazioa bultzatzen duen dekretuaren esparruaren barnean, Simon Boudvin artista frantsesak honako proposamena egin zuen : « museo berriaren hormetan adreilu zaharrak gehituko ditugu, hauen jatorriari buruzko informazioa bilduz ».
Museoaren eraikuntza, hiriaren historiaren lekuko izan diren eraikin asko desagertzear zeuden momentuan burutu zen. Kasu honetan aldiz, eraikinak eraikuntza material iturri bilakatu ziren : «lantegi, biltegi, langile-etxebizitzak, zinema, komentu, etxebizitza burges, kafetegi eta baserriak, museoaren fatxada hormak hornitu zituzten beraien adreiluekin». Modu honetara, erabilitako adreiluak museo-objektu bilakatzen dira hauen jatorrizko funtzioa mantenduz. Museoa hiri-sarean integratzen da eta adreilu zahar eta berriak horman nahasten dira aparejua jarraituz. Berrerabilitako adreilu proportzioa %25ekoa da. Erabakia bulego teknikoak hartu zuen : adreilu zahar eta berrien konbinazioak, berrerabilerak proba eta egonkortasun kalkuluetan duen impaktua mugatzen du. Guztira proiektuan 28500 adreilu berrerabili ziren, 34 m³ gutxi gorabehera (iturria Opalis).
Eraikina dilatazio-junturen bidez banatutako bolumenez osatuta dago. Bolumen bakoitzak, tamainaren, hauen hormetan erabilitako adreiluen edo barruan ikusgarri dauden obren arabera, aktibitate konkretu bati egiten dio erreferentzia, eta beraz eraikin konkretu bati. Berrerabileraren dimentsio kulturalak garrantzitsua dirudien arren, honek ez du militante edo luxuzkoa izan nahi. Hormak, karez zurituak daude eta berrerabilitako adreiluak hauen azalera latzak bereizten ditu.
Musée de folklore, 2018, Mouscron (Belgium) – photography by Simon Boudvin
Adreiluen bilketa, hauen txertaketa museoaren hormetan eta honen inguruan Simon Boudvin artistak burututako dokumentazio lanari esker, proiektuari buruzko liburua argitaratu zen. Bertan burututako lana deskribatzen da, museo berria eta adreiluen jatorri ziren eraikinak. Artikulu honen izenburua eta zitazioak liburu honetatik ateratakoak dira : Simon Boudvin, (2018), UN NOUVEAU MUSÉE, Accattone eta MER. Paper Kunsthalle.
Palet zura berrerabilera proiektuetan sarritan erabiltzen den elementua izan arren, bada beste material estandarizatu bat modu interesgarri batean erabili zena. 2012an Michelet lore-baratzearen antolaketa proiektuan, hormigoi blokeentzat erabiltzen diren lehortze panelak baliatu ziren. Kasu honetan panelek 140x110x4 cm neurtzen zuten eta ertzak profil metalikoen bidez indartuta zeuden.
Michelet lore-baratza, atelier d’architecture autogérée-k (aaa) garatutako R-urban proiektuaren elementuetako bat da. Tokiko sareen eta zirkuitu motzen logika jarraituz, ekonomia sozial eta solidarioa bultzatzen duen proiektu honek, hainbat gairen inguruan artikulatzen ziren sektore ezberdinak biltzen ditu : etxebizitza (EcoHab), birziklapena (RecycLab) eta hiri-nekazaritza (AgroCité). Collectif Etc taldeak, AgroCité-k garatzen duen lorategiaren proiektuan parte hartu zuen. Auto-eraikuntza eta berrerabilera proiektuaren aspektu garrantzitsuak ziren noski! Kolektiboaren esku-hartzea, ardatz zentral baten bidez loturik zeuden gune tekniko eta elkargune baten garapenean oinarriturik zegoen. Eraikuntza sistemak, zurezko panelen neurri estandarizatuetan oinarritutako trama erregularra jarraitzen zuen. Hauek espazio ezberdinen zoru eta hormak estaltzen zituzten. Diseinuaren erregulartasunak etorkizuneko gehitze eta moldatzea ahalbidetzen zituen.
Lehortze-panelak, zein obran errekuperatutako edo hornitzaile espezializatuei erositako bigarren eskuko eraikuntza materialak, Collectif Etc lanaren bidez balioztatuak izan ziren eta gainera atelier d’architecture autogéréek Agro-Cité-k proiektu nagusian erabili zituen. Baliabide hauek, proiektuaren webgunean zerrendatuak agertzen dira. Agro-Cité proiektua osatzen zuten elementuak (zurabeak, leihoak, ateak…) berriz ere berrabiliak izan ziren lekualdatzearen ostean. 2018an proiektua desmuntatu eta Gennevilliers-en kokatutako gune berri batean berreraiki zen.
Lehortze-panelei buruzko informazio teknikoa Opalis webgunean dago eskuragarri. Espainian erabiltzen diren panelen ezaugarri teknikoak ezberdinak izan daitezke txikiagoak baitira. Bigarren eskukoak lortzea posible izaten da. Zurez egindako panelez gain, plastikozkoak edo metalezkoak ere aurki ditzakegu.
Zurarekin lan egitera ohitua dagoen Collectif Etc-k, Alsazian XIX. mendeko zur bilbadura bidez eraikitako ikuilu baten birmuntaketa obra batean parte hartu zuen 2016. urtean. Ikuilua, ohitura zaharrei eta gaur egungo bizitzari eskainita dagoen aire zabaleko Alsaziako Ekomuseoan kokatua dago. Berrerabilera, zuraren eraikuntza teknika tradizionalak jarraituz burutu zen. Aurretik museoko taldeek dekonstrukzio eta zenbakitze lana gauzatu zuten. Ekomuseoak defendatzen duen tradizioaren eguneraketa berrikusi behar izan zen, ahaztutako teknika zaharren berrinterpretazioaren bidez eta torloju eta hormigoizko horma baten erabilera medio. Antzinako artisau-teilak ere berrerabili ziren. Proiektu honetan burututako lanak, ahaztu egin ditugun teknika zaharren garrantzia gogora ekartzen digu, askotan dekonstrukzioa eta berrerabilera lantzen hasten garenean berreskuratu behar direnak.
Ekomuseoaren gunean, Collectif Etc-k beste bilbadura egitura baten birmoldatze lanak burutu zituen. Oraingo honetan atal batzuk zein egituraren planoak falta ziren. Puzzle baten moduan eraiki beharreko eraikuntza kita. Pista bakarra zur pieza batzuk zuten zenbakitutako metalezko plaka. Eraikuntza prozesuan topatutako zailtasunak dekonstrukzioaren eta zenbakitze lanaren garrantzia erakusten dute. Modu zuzen batean eginda dagoenean, egitura oso zaharren berrerabilera azkarra ahalbidetzen baitute!
Collectif Etc-ko arkitekto eta eraikitzaileak ohiko hiri eta arkitektura praktikak zalantzan jartzea erabaki zuten, erabiltzaileen berdintasunezko autogestioaren logika jarraituz. Geroztik sortze eta esperimentazio prozesuek garrantzi handia dute kolektiboarentzat eta gaitasun ezberdinak dituzten pertsonen arteko loturak sortu nahian, izaera ezberdineko proiektuak garatzen dituzte: 2011ko irailetik 2012ko irailera, kolektiboak urtebeteko bizikleta bira burutu zuen “hiriaren herri-fabrika”(Détour de France) delakoaren bila, argitalpenaren alorrean lan egin zuten la cabane d’édition Hypervilleproiektuarekin edota kolektiboak berak eta kolaboratzaileek erabiliko zuten berezko lekua sortu zuten, Ambassade du Turfu deiturikoa. Ideia eta praktika nahasketa honek kolektiboa berrerabilerarekin eta berrerabilerarentzat lan egitera bultzatzen zuten. Colombelles-ko Grande Halle-ren ondoan eraikitako la cité de chantier ez da berrerabilera materialekin eraiki duten proiektu bakarra.
2012an, Arpenteurs taldearen gonbidapenari erantzunez, kolektiboak Grenoblen kokatutako igerileku denda zahar baten eraldaketa proiektuan parte hartu zuen. Établissement Public Foncier Local (EPFL)-k utzitako eraikina etxebizitzaren inguruko konponbideen fabrikan eraldatu zuten. La piscine izena duen lekua, etxebizitzari buruzko eztabaida eta esperimentazioa sustatzeko espazioa da, auto-eraikuntza eta berrerabileraren bitartez. Eraikina, hainbat kolektibori utzitako atalez osatua, erabilera ezberdinak biltzen zituen: altzariak fabrikatzeko lantegia, bilkura eta eztabaidarako erabilera anitzeko gunea, sukaldea eta gordailua. Material bilketari esker, gordailua baliabide biltegi gisa antolatu zen, egingo ziren lanen eta gerora izango zuen erabilera kontuan hartuz. Bertan palet-etatik ateratako ehundaka oholekin bi mahai handi eraiki ziren. Kortina zatiekin, espazioak banatzeko pieza handi bat sortu zuten. Bestetik, sukaldea altzari zaharrekin eta bainuontzi batez hornitu zen. Zur hondakinekin eraikinaren fatxadan jartzeko hizkiak sortu ziren, honi identitate berri bat emanez. Altzarien fabrikazio instrukzioak altzariei gehitu zitzaizkien etorkizunean informazio transmisioa ahalbidetzeko.
Parisko Pavillon de l’Arsenal-ko, Encore Heureux Arkitekto bulegoak antolatutako Matière Grise erakusketak, Nizara bidaiatu zuen 2015ean, Forum d’Urbanisme et d’Architecture delakoan berrerabilera proiektuak aurkezteko. Kolektiboak instalazio berri bat antolatzeko aukera izan zuen edizio honetan. Aurreko erakusketaren hondarrak eta Veolia-ren eraikuntza hondakinak sailkatzeko zentruak, materialak eskaini zizkieten. Krofatu plaken zura jaso zuten nagusiki. Hauek, altzari sorta berria eta bisitarien eskura izango zen baliabide gunea eraikitzeko erabili ziren. Material hauen egoera txarrak eta hauek berreskuratzeko beharrezkoak diren ekintzek (aukeraketa, iltze-kentzea, mozketa, lixatzea) hondakin izaera eta hondakin izan aurretik erabiltzen diren materialen arteko ezberdintasuna erakusten dute, hondakin izaera duten baliabideekin lan egiteko zailtasunak nabarmenduz.
2018ko Veneziako 16. Arkitektura Bienalean kolektiboak Frantziaren pabilioiaren eszenografia elaborazioan parte hartu zuen. Pabilio honen komisarioak Encore Heureux arkitektoak izan ziren. Pabilioiaren gaia, Lieux infinis (leku mugagabeak) eraikinak beharrean lekuak eraikitzen dituen kolektiboaren izaerarekin bat dator. Bertan arkitekturarekin, gizartearekin eta kulturarekin zerikusia zuten hamar esperimentazio frantses biltzen ziren. Eszenografian aurreko Arte Bienalean Frantziak aurkeztutako ekarpenaren hondakinak erabili ziren : ehundaka okume kontratxapatu plakak. Aurretik desmuntatuak eta biltegiratuak, egitura nagusia estaltzeko eta eserleku, banku eta mahaiak egiteko erabili ziren.
Berrerabilerarekin erlazionatutako beste proiektu batzuk modu zehatzean azalduta daude kolektiboaren webgunean.
Artikuluaren lehenengo zatian aipatutako hormigoizko artisau-lauzaduraren esperientziaz gain, Assemble-k mota honetako beste hainbat garatu ditu. Liverpool-en Granby Workshop, zeramika fabrikatzen duen lantegiaren barnean, kolektiboak makina bat esperimentazio burutu ditu bertako artista, artisau eta auzoko biztanleekin elkarlanean. Enpresa sozial honek eskuz lantzen diren produktuei buruzko ikastaroak ematen ditu eta enplegua eta sorkuntza bultzatzen ditu. Assemble-rekin batera Granby Four Streets auzoaren birgaitze komunitate-proiektuaren parte dira. Auzoa biziki suntsitua izan zen bertan burutu ziren eraispenen ondorioz eta gaur egun viktoriar garaiko etxez osatutako lau kale soilik geratzen dira. Proiektua biztanleek garatzen dute Granby Four Streets CLT, Community Land Trust-aren bidez, eta beraien helburua utzitako etxeak berreskuratzea da. Kontextu honetan, Assemble-k, bi etxeren eraldaketa lanetan parte hartu du hauek lorategi estalietan bilakatuz (Granby Winter Garden), hainbat etxeren berrikuntzan lan egin dute (10 Houses on Cairns Street), eta aipatu bezala Granby Workshop lantegia sortu dute.
Graby Workshop-ak burututako lehen produktuak berritutako etxeentzako fabrikatu zituzten: bainugeletarako lauzadura, ateentzako kirtenak, tximinietarako estaldurak… Beste batzuk aldiz, salgai jarri zituzten lantegiaren web-orrian, eta lortutako irabaziak berreraikitze lanetarako erabiliko ziren. Birziklatze eta berrerabiltze prozesuen artean kokatzen ziren lan hauetan erabilitako materialak bertakoak dira, gehienetan utzitako etxeetatik ateratakoak. Adreilu, arbel edo harri zatiak hare eta zementuarekin moldekatzen ziren ondoren leundu eta objektu berrietan eraldatzeko. Adreiluak eta zur zatiak oihaletarako motibo sorkuntzan erabili ziren.
Esperimentazio hauen ostean, 2018an, Assemble eta Granby Workshop-ak Veniziako 16. Arkitektura Bienalerako pabilio zentralaren lauzadura garatu zuten. Milaka artisau lauzez osatutako instalazioa The Factory Floor izenpean aurkeztu zen. Lauza hauen fabrikazio prozesua encaustic clay tiles deituriko teknika tradizioanala jarraitzen du. Buztinezko lauzak ez dira esmalteztatzen eta gainazalean ikusten diren kolore eta motiboak masan eratzen dira, kolore ezberdinetako buztin zatiak presio altuko molde batean nahastuz. Prozedura honen bidez erresistentzia paregabeko lauzak sortzen zituen, horman zein lurrean, barruan zein kanpoan erabilgarriak zirenak. Muturreko erresistentziak lauzen desmuntaketa eta berrerabilera errazten zituen, Bienalaren amaieran gertatu bezala. Lauzak desmuntatu eta berrerabiliak izan ziren, berriz ere Venezian, lorategi publiko batean (Laguna Viva).
Assemblek objektu eta materialen artisau-fabrikazioaren inguruan erakusten duen interesa hainbat proiektu eta erakusketetan ikus daiteke. BBC-k emandako irrati-dokumentalaren (The Sympathy of Things), tituluari erreferentzian, kolektiboak erakusten duen “gauzekiko begikotasuna”, lanarekiko, ondare sozial eta kulturalarekiko atxikimendua izango dira akaso, erabil eta botatzearen sorgin-gurpiletik aterako gaituen jarrera, kontserbazioa eta berrerabilera bultzatuz!
Assemble, artea, diseinua eta arkitektura lantzen dituen kolektibo ingelesak, ez du derrigorrez berrerabilera bere kezka nagusi gisa ulertzen. Hala ere, ikerketa, auto-eraikuntza, formakuntza nahiz artisau teknika eta tradizionalekin batera, praktika sozial, kooperatibo eta demokratikoaren eskura jartzen duen tresna garrantzitsua da.
2010an kolektiboa sortu zuten, lehen proiektua garatzeko, eta hasieratik eraikinen berrerabileraren inguruko interesa erakutsi zuten. The Cineroleumproiektuak, zaharkituta geratu zen Londresko gasolina-zerbitzugune batean kokatzen da eta Erresuma Batuan azpiegitura hauek duten xedearen inguruko hausnarketa da. Lekua zinema iragankor batean bilakatzen zuten, eszenatoki-oihal baten gisa igo eta jeisten zen mintz batez inguratutako prototipo esperimentala da. Bertan hainbat material berrerabili ziren: eskolako formica mahai eta aulkiak, eserleku tolesgarriak egiteko aldamio oholak… Hainbat bolondresek proiektuaren garapen prozesuan zehar idatzitako gida praktikoen laguntzarekin eraikia, The Cineroleum lekuaren eraldaketa lortu duen, zinemaren zein esperimentazio prozesuaren sozializazioaren ospakizuna da.
Assemble-k berrerabilera integratzen zuten izaera sozial eta kultural handiko beste proiektu batzuk garatuko zituen, horietariko asko iragankorrak. Honen adibide da Londresen burututako OTO Project Space, Cafe OTO musika aretoari loturiko erabilera anitzeko aretoa. Utzitako lursail batean kokatzen zen eta eraikuntza lekuan bertan aurkitutako obra-hondakinekin osatuta dago, eraispetako txintxorrak lehengai gisa erabiliz. Boluntarioek lurra eta txintxorrak zakuetan konprimitu zituzten, ondoren harlangaitza balitz bezala bata-bestearen gainean pilatuz eraikuntza-elementu berriak sortzeko. Estaldurak, hau ere obra-hondakinez egina, eta zurezko estalkiak eraikuntza osatzen dute. Birziklapenetik berrerabileratik baino gertuago dagoen arren, bertako materialak erabiltzeko gogoa eta hondakin kopurua gutxitzeko borondatea erakusten zuen, aldi berean, buztinezko adreiluak fabrikatzeko tradizio ingelesa berrikusiz.
Proiektu hauek duten beste ezaugarrietako bat, osatzen dituzten elementuen birbanaketa da. Kasu gehienetan muntaketa teknikek geroagoko berrerabilera ahalbidetzen dute. Folly for a Flyover proiektuaren fatxada osatzen zuten zurezko blokeen kasuan adibidez, lehen mailako eskola bateko joko-eremu eta landaketa zona berriak sortzeko berrerabiliak izan ziren. Yardhouse proiektuaren kasuan bestetik, geroko desmuntaketa diseinutik integraturik zegoen. Assemble-k Sugarhouse Studios proiektu-multzoaren barnean eraikia, London Legacy Development Corporation-rekin elkarlanean garatutako esperientzia arkitektoniko eta hirigintza jardunketa iragankorra zen. Yardhouse eraikinak espazio komun baten inguruan antolatzen ziren tailerrak biltzen zituen. Panel isolatzailez estalitako zurezko egitura zuen eraikinaren fatxada nagusia, tokian bertan eskuz egindako hormigoizko kolorezko lauzaz estalirik dago. Eraikina desmuntatu egin zen Sugarhouse Studios ekimenaren kokapen berrian (Sugarhouse Studios Bermondsey) berreraikitzeko. Materialen aukeraketak zein obraratzeak, kosteen gutxitzea eta etorkizuneko berrerabilera ahalbidetu zuten. Yardhouse eraikina berreraikitzearen zai dago oraindik.
Praktika ezberdinetatik abiatzen diren esperimentazioen bidez, berrerabileraren profesionalizazioa bultzatzen ez duen arren, Assemble-k ez du brikolajearen estetizazio amorratua egiten. Berrerabilpena soilik haien baloreekin bat datozen helburuak lortzeko erabiltzen du.
K 118, in progress, Winterthur (Swiss) – Stiftung Abendrot (Project owner) – Baubüro in situ (Design) – photography by Martin Zeller (courtesy of Baubüro in situ)
Baubüro in situ arkitektura bulego suitzarrak antzinako lantegi baten eraldaketa proiektua garatu du, Winterthur-en Lagerplatzareal-en kokatzen den Kopfbau 118 eraikina. Bertan tailerrak eta lan-espazioak diseinatu dituzte jatorrizko egiturari hiru solairu gehituz. Tailerrak solairu bakoitzean sukalde komun baten inguruan kokatzen dira eta galeria eta komun batez osatutzen dira. Lantegi hauek igogailu eta eskailera bitartez dira irisgarri. Lysbücherareal proiektuaren kasuan bezala, arkitektoek urban mining kontzeptuaren printzipioak aplikatu dituzte eraikinaren hedapena berrerabilitako materialekin burutzeko, honek proiektuaren aurrekontuan eraginik izan gabe. Material berrerabiliak, guztira proiektuan berrerabiliak izan zitezkeen materialen %58a izan dira. Praktika honen bidez, material berrien erabilerarekin konparatuz gero, berotegi-efektuko isurtzeen %55ko gutxitzea lortu da, 500 t CO2 baliokide!
Proiektu honetarako beharrezko materialen bilaketa altxorraren bila jokoaren modukoa izan dela esan dezakegu. Horretarako Suitzako eraikuntza-lan ezberdinak bisitatu eta eraiste-baimenak arakatu dituzte. Identifikazio-zenbaki eta biltegiratze-pasaporte baten bidez, bertan aurkitutako materialak dimentsionatu eta inbentariatu dituzte, ondoren proiektuan izango zuten lekua argi markatuz. Dokumentazio-lanaz gain, material asko gaur egun indarrean dauden arauetara egokitu behar izan dira. Berrerabilerako leihoen kasuan adibidez beira-bikoitza gehitu behar izan da. Proiektuaren elementu guztiak ezagutzen ez ziren arren, fatxaden kolorea kasu, eragile publikoek malgutasunez jokatu dute eraikitze-baimena emateko.
Berrerabilitako elementu nagusiena, solairu berrietan erabilitako altzairuzko egitura da, Basileako Lysbücherareal-en kokatzen zen banaketa-gune zahar batetik ekarritakoa. Bere jatorrizko forma angeluzuzenak ez zuen eraikinaren forma trapezoidalarekin kointziditzen eta arazoa hegal baten bidez ebatzi zen. Altzairuzko egitura hormigoizko geruza batez estali zen suteen kontrako babes-arautegia betetzeko. Elementu metaliko ezberdinen arteko konexioak aldiz, morteroz estali dira hauen desmuntaketa eta berrerabilera errazteko. Proiektuan berrerabilpenaz gain beste praktika jasangarriak erabili dira, besteak beste, birziklatzea, hormigoi birziklatuz egindako euste hormen kasuan, edo material naturalak erabiltzeko teknika tradizionalak. Eraikinaren kanpo-estaldura zati handi batean berrerabilerako leiho eta txapa metalikoz osatuta dagoen arren, leihoak inguratzeko lastoz estalitako bigarren mailako zurezko egitura erabili da.
K 118 (facade mock-up), in progress, Winterthur (Swiss) – Stiftung Abendrot (Project owner) – Baubüro in situ (Design) – photography by Martin Zeller (courtesy of Baubüro in situ)
K 118, in progress, Winterthur (Swiss) – Stiftung Abendrot (Project owner) – Baubüro in situ (Design) – photography by Martin Zeller (courtesy of Baubüro in situ)
Baubüro in situ bulegoaren proiektuak Zürcher Fachhochschule (ZHAW, Zürich Zientzia Aplikatuen Unibertsitatea Winterthur-en) eskolako hogei bat ikasleren parte-hartzea ahalbidetu du. Ikasleek, K 118 eraikinarentzako etorkizuneko proiektu bat imajinatu behar zuten berrerabilpeneko hainbat material erabilita. Honetaz gain, urban mining prozesuan parte hartu ahal izan dute. Ikasleen eta Baubüro in situ bulegoaren lana, 2018an Basilean kokatzen den arkitektura museo Suitzarrean garatutako “Transform” (S AM) erakusketan ikusi ahal izan zen “Bauteilrecycling” izenpean eta 2019an ZHAW-ko arkitektura sailean ere aurkeztu zen. Bertan arkitektoek burututako urban mining prozesua azaltzen zen eta hainbat berrerabiltze material eta 1:1 eskalan eraikitako fatxadaren zati bat ikus zitezkeen.
Jarraian, proiektuan erabilitako berrabiltze-materialen zerrenda:
15 urte inguruko hainbat solairu osatzeko moduko altzairuzko egitura, Basileako banaketa-zentro zahar batetik ateratakoa;
Pertsiana, sabai-leiho eta leihoak (Winterthur eta Zürich);
Aluminiozko txapa metaliko gorriak, fatxadan erabiliak eta inprenta zahar batetik ateratakoak (Winterthur);
Altzairuzko kanpoko eskailera, bulego-eraikin zahar batetik lortua (Zürich) eta eskailera barandak;
Galeriatan erabilitako granitozko lauzak, bulego eraikin batetik ateratakoak (Zürich);
Hainbat ate, tartean sarrera nagusian erabilitako beira masibo eta aluminiozko atea (Zürich);
Zurezko zoruak (Winterthur) eta zur trinko oholak tabike gisa erabiliak;
Hamar bat urteko instalazio fotovoltaikoa;
Berogailuak;
Dimentsio ezberdinetako adreilu eta blokeak;
Instalazio eta elementu sanitarioak;
Armairuak.
Testu hau, 2020ko maiatzean Der Landbote eta ekainean Baublatt egunkarietan alemanez argitaratutako bi artikulutan oinarritzen da, Baubüro in situ web-orrian eskuragarri. Bestetik, Tracés aldizkari suitzarrean argitaratutako artikuluan ere oinarritzen da, eraikuntzaren kulturaren inguruko espazium.ch espazio numerikoan ikusgarri.
Sala Beckett / Obrador Internacional de Dramatúrgia, 2016, Barcelona – Fundació Sala Beckett + Institut de Cultura de Barcelona (Project promoter) – Flores & Prats Arquitectes / Ricardo Flores and Eva Prats (Design) – photography by Adrià Goula (courtesy of Flores & Prats)
Bartzelonan, Flores & Prats Arquitectes arkitektura bulegoa, Cooperativa de Consumo i Justicia-ren egoitza zaharraren birgaitze proiektuaren egilea da, orain Sala Beckett (Fundació Sala Beckett / Obrador Internacional de Dramatúrgia) berrian bilakatu dena. Kooperatiba, 1924. urtean irekia eta 90. hamarkadan utzita, modu independentean funtzionatzen zuten eskola, denda, taberna eta antzerki-aretoa osatzen zuten. Proiektuaren programa berriak erabilera ezberdinen arteko elkarrekintza bilatzen du, antzerki-eskola, antzezpen-guneak eta taberna, argi-sarrera berriak ahalbidetzen dituen atariaren bidez konektatuz. Espazio honetan ikasle, irakasle, artista, ikusle eta auzoko biztanleak nahasten dira.
Sala Beckett / Obrador Internacional de Dramatúrgia, 2016, Barcelona (longitudinal section) – courtesy of Flores & Prats
Arkitektoek eraikinera egindako lehenengo bisita, iraganera egindako bidai baten gisa deskribatzen dute. Bertan aurkitutako kooperatibaren aztarnen, aroztegi, lur-estaldura eta sabai-arrosen, inbentario zehatza egin zuten eskala ezberdinetan marraztutako ehundik gorako planoen bidez. Marrazki hauek elementu bakoitza ikusaraztea ahalbidetu zuten, hauen xehetasunak, egoera eta tamaina azpimarratuz, jasotako herentziari balioa emanez. Ahal zen neurrian eraikinaren espazio zabalen egitura eta inbentariatutako elementu txikiagoak mantentzea erabaki zuten. Modu honetan, kooperatiba zaharraren iragana, eraikinaren uztearen arrastoak eta programa berriarentzat beharrezkoak ziren egokitzapenak espazio berdina partekatzen dute.
Sala Beckett / Obrador Internacional de Dramatúrgia, 2016, Barcelona (inventory) – courtesy of Flores & Prats
Inbentariatutako elementuak bertan berrerabili ziren, aurreko funtzio berdinean, baina kasu gehienetan eraikinaren beste parte batean. Araudi berriak errespetatzeko egindako egokitzapenak, egitura eraldaketak eta programa berriaren ezarpenak direla eta, arkitektoen lana collage baten modukoa izan dela esan genezake. Egitura elementu, akabera eta altzari berriak tokian existitzen ziren elementu eta espazioetara gehitu ziren.
Aroztegiari dagokionean, ateen eta leihoen %90a
berrerabili zen, hauetariko gehienak moldatu eta konpondu ostean. Solairuak sendotzeko
egindako handitzearen ondorioz ateen altuera
moldatu behar izan zen eta leiho batzuetan beira-bikoitza ezarri zen. Aldaketa
eta konponketa guztiak bertan gauzatu ziren garraioa saihestuz. Gainera
eskailera bat eta hainbat baranda berrerabili ziren, hauek ere birkokatu
aurretik moldatuak.
Jatorrian
antzinako kooperatiba honetako espazio bakoitzak lauza-hidrauliko
ezberdinez osatutako lur estaldura zuten. Entsegu eta antzezpen espazioekin bat
zetozen beste lur-estaldura mota batzuk erabiltzearen beharra medio,
lauza-hidraulikoak eraikineko beste guneetan kokatu zituzten konbinazio berriak
sortuz. Lauzak desmuntatzerako momentuan %20a galdu zen. Kantitate hau kontutan
hartu zen kokapen eta diseinu berria erabakitzerakoan.
Honetaz gain, antzokiaren sabai zaharreko hiru sabai-arrosa berreskuratu eta dekorazio elementu gisa erabili ziren. Eraikineko beste espazio batzuetan zeuden sabai-arrosak bere horretan kontserbatu ziren, klimatizazio sistemaren irteera-aho gisa erabiltzeko.
Sala Beckett / Obrador Internacional de Dramatúrgia, 2016, Barcelona – photography by Adrià Goula (courtesy of Flores & Prats)
Eraikitze lanak hasi aurretik, Sala Beckett-ko kideek okupazio iragankorra burutu zuten eraikinaren lehenengo solairuan. Proiektuaren logika berdina jarraituz, Sala Beckett egoitza zaharreko altzarien inbentarioa egin zen kooperatiban berrerabiltzeko asmoz. Aldi baterako okupazioak erabilera programa berria probatzeko aukera eman zuen. Gainera lan-taldeari, ikasleei eta ikusleei eraikinaren eta berrerabiliko ziren elementuen jabetzea ahalbidetu zuen. Kultura eta antzerki-proiektua garatu zen eraikinaren memoria gogora ekartzeko, hau eszenatoki bilakatuz. Antzezlana espazio eta denboran barrena ibili zen, arkitekturak inbentario eta berrerabiltzearen bidez egin zuen moduan.
Sala Beckett / Obrador Internacional de Dramatúrgia, 2016, Barcelona – photography by Adrià Goula (courtesy of Flores & Prats)
Hemen azpian, berrerabiliak izan ziren elementu batzuen zerrenda aurki dezakezue (informazio iturria Flores & Prats eta Opalis):
200 m² horma eta lur-akaberak, bertan desmuntatu, garbitu eta birkokatuak;
44 zurezko ate, bertan garbitu eta moldatuak;
35 zurezko leiho profilak, bertan garbitu eta moldatuak;
ELYS, Lysbüchel Site (facade mock-up), Basel (Swiss) – Immobilien Basel-Stadt (Project owner) – Baubüro in situ (Design) – photography by Martin Zeller (courtesy of Baubüro in situ)
Bâle-Ville Kantoian kokatutako Lysbüschel hirialdea, duela gutxirarte supermerkatu-kate baten produkzio eta banaketa gune izan zena, eraldaketa prozesuan dago VoltaNord hirigintza-jarduketaren barruan. Promozio honen helburua, funtzio berriak ekartzea da, horien artean bizitoki berria sortzea. Auzo berri honen bihotzean, 2020ko udazkenean zabalduko den ELYS kultur eta artisautza zentroa kokatzen da. Eraikina 1982an eraiki zen eta okindegi industrial eta banaketa-zentro bat zen. Eraikinaren birmoldaketa prozesu honen atzean, birgaitze eta berrerabiltzean oso aktiboa den Baubüro in situ arkitektura bulegoa dago.
Berrerabilpena eta tokiko materialak erabiltzearen aukera, aurretik egindako ikerketa, biltegiratze eta dekonstrukzio lan sakonaren ondorioa da. Gainera, proiektuaren sortze-prozesua eta diseinua aurkitutako materialen araberakoa izango dira. Agintari, sustatzaile, bulego tekniko eta erabiltzaileen arteko lankidetza estua beharrezkoa izan da proiektua gauzatzeko. Arrazoi urbanistikoengatik, eraikinaren luzera laburtu egin behar izan da ekialdean eta ondorioz sortu den hutsunea fatxada berri batekin bete dute. Atari bat eta bi handitze burutu dira estalkian argia eraikin barrura eramateko. Ekialdeko fatxada berria eta atariarena, jatorrizko eraikinean egin diren eraldaketa nagusiak dira eta bertan berrerabilpenaren bidez eta stock soberakinetan lortutako materialak erabili dira.
1000m² fatxada berria burutzeko, zurezko modulu prefabrikatuak erabili dira. Horretarako, %40a inguruan bildutako berrerabilpeneko zura eta %60a Suitzako basoetakoa, itsatsitako zur ijeztu habeak sortzeko erabili dira, eskakizun tekniko guztiei erantzunez. Habe horiek 9 metroko altuera izan dezaketen fatxadako moduluen egitura konpartimentatuak eraikitzeko erabili dira. Eraikuntza sistema honek eskaintzen duen malgutasunak, inguruko fabrikatzaileen stock soberakinetatik aterako itxura, dimentsio eta osagai ezberdinak dituzten leihoen integrazioa ahalbidetu du. Leiho hauen batez besteko prezioa, garraioa eta biltegiratzea barne, 290 franko suitzarrekoa (270 €) izan da, leiho berri baten prezio baino merkeagoa. Hala ere, fabrikatzaileek ez zuten berme-ziurtagiririk eskaintzen eta horregatik aurreztutako dirua konponketa funts bat sortzeko erabili da. Leihoak instalatu ondoren, zurezko moduluak zuntz eta berrerabilpeneko arroka-ile isolamendu zatiz bete dira. Eraikinaren kanpoko estaldura nerbiodun xafla metalikoz osatuta dago, grisak estalkiaren handitzean eta berdeak fatxadako moduluetan, gehienak jatorrizko eraikinean bilduak.
ELYS, Lysbüchel Site, Basel (Swiss) – Immobilien Basel-Stadt (Project owner) – Baubüro in situ (Design) – photography by Martin Zeller (courtesy of Baubüro in situ)
Jarraian proiektuan erabilitako berrerabilpen materialen zerrenda:
2000m² nerbiodun xafla metalikoak eraikinaren estalduran erabiliak. Horietatik 1500 m² ondoko lantegi batean berreskuratuak;
Inguruko 12 fabrikatzaileren stock soberakinetatik lortutako 200 leiho ezberdin;
150 m³ zur, lantegi baten egituratik aterata, itsatsitako zur ijeztu habeak egiteko erabilia;
150 m³ arroka-ile isolamendua;
Berokuntza zentral instalazio zahar batetatik berreskuratutako metalezko saretak, leiho batzuen baranda gisa erabiliak;
Sprinklers ihinztagailu instalazio batetik lortutako hodiak, kanpoko bankuen euskarri moduan erabiliak;
Eraikinaren jatorrizko estalki lauean desmuntatutako hormigoi lauzak.
Testu hau, besteak beste, Baubüro in situ-k “Umbaukultur” liburuan egindako ekarpenean oinarritzen da. Ingeleseko bertsioa eskuragarri dago beraien web-orrian. Halaber, Tracés aldizkari Suitzarrean argitaratutako artikulu batean ere oinarritzen da, eskuragarri eraikuntzaren inguruko kulturari buruzko espazium.ch espazio digitalean.
Grande Halle, 2019, Colombelles (France) – SEM Normandie Aménagement + EPFN (Project owner), Encore Heureux + Construire (conception), Ligne BE + T&E Ingénierie + Liliane Motta + ECRH + Albert & Compagnie + ATEVE (Team) – photography by Cyrus Cornut (courtesy of Encore Heureux)
Collombelles-ko Grande Halle proiektuan antzinako sozietate metalurgiko frantses honen lantegi elektrikoa eta hozte-dorrea kontserbatu dira. Birmoldaketa hau Normandie Aménagement-k bultzatu zuen. Proiektua garatzeko, gehiengo publikoa duen eragile honek, Construire eta Encore Heureux kolektiboko arkitektoei dei egin zien, materialen berrerabileran esperientzia zabala baizuten. Helburua lantegi elektriko hau lan eta kulturgune berri batean eraldatzea zen. Eraikina bi nabetan banatuta zegoen eta honen hormigoizko fatxada bilkari sostengatzailea mantendu zen. Nabeetako bat bere horretan utzi zen eta harrera eta bilkura gune bilakatu zen. Bestea ordea zurezko hiru solairutan banatu zen balkoi sistema baten bidez azalera handituz. Bertan kafetegi/jatetxea, tailerrak, languneak eta entsegu gelak kokatzen dira.
Grande Halle, 2019, Colombelles (France) – photography by Cyrus Cornut (courtesy of Encore Heureux)
ETC kolektiboak berrabilpen esperimentu txikia egin zuen proiektu honetatik gertu, la cité de chantier. Kontainer zaharrekin eta berrerabilitako materialekin eraikitako behin-behineko espazio hau, la maison du projet Morland-en antzera, proiektuaren harrera, bitartekaritza-gune eta proiektuaren inguruan eztabaidatzeko espazioa zen, permanence architecturale-k (arkitektoek zuzendutako harreragunea) bultzatuta. Le WIP elkartea Grande Halle-ren kudeaketa eta animazioaren kargu egin zen eta la cité de chantier honetan kokatuta, erabileren ikuspuntu zabala zuen.
Proiektuaren obra-kudeaketa atal ezberdinetan banatu zuten eta hauetako bakoitzarentzat berrerabilpena barneratzen zuen derrigorrezko aldaera bat aurreikusi zuten. Berrerabilpenari buruzko atal espezifikoa, 1.goa, le WIP-aren esku utzi zuten. Hauen eginkizuna obraren inguruan material hobiak identifikatzea, dekonstrukzio lanak burutzea, materialak biltzea, hauek konpontzea eta obraren lanen kargu zeuden enpresei material hauek entregatzea zen. Material hauek obran bertan zeuden kontainerretan gordetzen ziren. Gainera, materialen jatorriari eta ezaugarri teknikoei buruzko informazioa biltzen zuten fitxak sortu zituzten. Fitxa hauek eta bulego tekniko eta aseguru-entitateen arteko elkarlanak material hauen berrerabilera ahalbidetu zuten. Permanence architecturale-ri esker, eraikuntzan parte hartu zuten enpresei zuzendutako berrerabilpenaren inguruko jarraipen estua egin zen. Le WIP-en kalkuluen arabera, praktika hauen tokiko enplegu-sorkuntza 2 DOB-koa (Dedikazio osoko baliokidetzako lanpostuak) izan zen. Bestetik CO2 gasen gutxitzea 25 t-koa izan zen eta 18 t obra hondakin gutxiago sortu ziren.
Grande Halle, 2019, Colombelles (France) – photography by Cyrus Cornut (courtesy of Encore Heureux)
Hemen proiektuan berrerabilitako materialen zerrenda:
Fundiziozko 27 erradiadore eta 25 altzairuzko (bulego eraikin eta garaje batetik bilduak);
31 elementu sanitario (konketak, WC, eta pixalekuak, bulego eraikin eta komertzial batetik ekarriak);
Barandentzako 21 zutiko (zuraje edo zur-egituretatik);
Hasiera batean errekuperatutako 21 leihoetatik 1, gainontzekoak obratik lapurtuak izan ziren (eraikin komertzial batetik ekarriak);
Zur masibozko 18 ate, horietako 2 suaren kontrakoak (etxebizitza eraikin batetik ekarriak);
200m2 arroka-ile isolamendua (sabai-izunean integratuak, bulego-eraikin eta komertzial batean jasoak);
Informazio iturria: MOOC – Le réemploi : matières à bâtir (ICEB); le WIP elkartearen posterra, berrerabilpena ahalbidetzeko material hauei emandako tratamenduei buruzko informazioarekin eskuragarri hemen, Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-NC-ND 4.0) lizentziapean.
