Etiketa: France

Exhibitions – 3

Bada, Pavillon de l’Arsenal eta Parisko eraikuntza sektoreko aktore gehiagoren interesa erakusten duen erakusketa bat. Urte hontako martxoan amaitu zen Conserver Adapter Transmettre (Kontserbatu Moldatu Transmititu) erakusketak Parisko 40 proiektu inguru aurkezten zituen. Eraikitako metro karratu bakoitzak 50 urtetan zehar 1,5 tona CO2 isurtzen dituela jakinda, proiektu hauen diseinatzaileek ez eraistea erabaki zuten. Proiektu berriak dira, eraikitze baimenak 2020 eta 2022 urte bitartean aurkeztuak. Existitzen dena eraldatzen duten proiektuak (Parisen aurkeztutako hirigintza baimenen %70a bezala), non berrerabilerak bere garrantzia duen. Gainera, erronka klimatikoak, ondare borondateak eta gaur egungo espektatibei egokitutako programazioak uztartzen dituzten fabrikazio moduak agerian jartzen dituzte. Proiektu hauek berrerabilera eta jatorri organiko zein geologikoa duten materialen sektoreak garatu nahi dituztenentzat inspirazio dira.

Grand Huit arkitektoen Au Fil du Rail proiektuan adibidez, eraikin industrial bat elikadura eta ehungintza industrian espezializatutako ekonomia zirkular eta solidarioaren errekurtso lekuan eraldatzen da. 2023 urterako aurreikusita, bertan berrerabilera in situ eta ex situ burutzen da. Morland prefekturako arotzeriak eraikinaren itxituran integratu dira. Berdina gertatu da ChartierDalix bulegoak R-Use taldearen laguntzarekin burututako super-équipement Pinard proiektuan. 2025 urterako aurreikusita dagoen proiektu honek, amaetxe baten eraldaketa proposatzen du, haurtzaindegi, eskola, gimnasio eta hirugarren lekua biltzen dituen ekipamendu hibrido batean. Materialen masaren %49,6a, berrerabilitako edo birziklatutako materialetatik dator, besteak beste, teilen, adreiluen, zurezko markoen eta arotz-lanen %100a. Horrek, %11,6 murrizten ditu proiektuaren karbono-emisioak. Berrebilera ere presente dago surélévation Lenoir proiektuan. 2024 urterako aurreikusita, artisau-aktibitateak biltzen zituen eraikin baten birgaitzea proposatzen du, etxebizitza sozialak egiteko solairu berriak gehituz. Gehitze hau egiteko, Boman bulegoko arkitektoek, berrerabileran Bellastock-ek lagunduta, Paris Habitat-en jabegoko eraikinetatik dekonstruitutako materialak erabili dituzte. Besteak beste, parketa, baldosak, ateak edo ekipamendu elektrikoa. Scène des Loges proiektuan Archikubik bulegoak, Mobius-ek lagunduta, barneko elementuak berrerabiliko dituzte garaje zahar bat etxebizitzetan eraldatzeko. Hau ere 2024rako aurreikusita dago. Hain zonalde mugatuan berrerabilera integratzen duten hainbeste proiektu aurkitzea, zerbait aldatzen ari denaren froga garbia da. Gure eraikitzeko moduak zalantzen jartzen dituzten erakusketa hauek eskaintzen duten ikusgaitasunak, eraikitze praktika berrien beharra azpimarratzen dute eta hauen artean eraikuntza materialen berrerabilerak bere lekua duela dirudi.

Erakusketa honetatik haratago, Pavillon de l’Arsenal taldearen berrerabileraren inguruko interesa ez da berria. Gogoratu dezagun, adibidez, Matière Grise erakusketa (2014tik 2015era). Honi buruz hitz egin dugu dagoeneko hemen, gai honen inguruan osatuena da eta erreferentzia izaten jarraitzen du, baina ez da bakarra. 2012an, Re.architecture erakusketak praktika horien berri eman zuen, Europako 15 agentzien lan berezia aurkeztuz, hala nola Assemble, Collectif Etc, Raumlabor edo Rotor. 2016. urtean, Réinventer Paris hiri-proiektu berritzaileen deialdiaren emaitzen erakusketak, berrerabilera ardatz zuten proiektuak aurkeztu zituen. Horien artean, Morland eta Ferme du Rail proiektuak, honezkero aipatu ditugunak. FAIRE arkitektura- eta hiri-proiektu berritzaileen azeleratzailearen esparruan garatutako beste proiektu batzuk ere, Pavillon de l’Arsenal-en erakutsiko dira. Besteak beste, 2022an Cigüe-k burututako igeltsuzko hormigoiari buruzko ikerketa (honi buruz hitz egin genuen hemen) edo FabBRICK 2018an Clarisse Merlet arkitektoak diseinatutako berrerabilitako ehun-materialezko adreiluen proiektua. Niveau Zéro Atelier taldearen M.E.G.A. eta Lucie Ponard-en Terres émaillées proiektuetan, Paris hirian burututako indusketetako lurra erabiltzen dute objektu edo lauzen fabrikazioan. Proiektu hauek, eta baita FabBRICK-ek ere, 2022an burutu zen Séries Limitées erakusketan integratuko ziren. Era berean, Terres de Paris (2016 – 2017) erakusketak, Joly&Loiret arkitektura-agentziako arkitektoen lana aurkezten zuen, Parisko zorupetik ateratako lurrarekin burututako eraikuntzari buruz. FAIRE azeleratzailearen eta Studioloren barruan, minierakusketa programa bat, 2021eko instalazio batek Académie du climat x 36 étudiants architectes x Encore Heureux: un café en projet aurkeztu zuen. Encore Heureux agentziaren zuzendaritzapean, Parisko Klimaren Akademiaren etorkizuneko kafetegiaren elkarlanerako kontzeptazioa kontatzen du, non materialen berrerabilera faktore garrantzitsua izan zen. 2021ean Studioloren eta FAIRE proiektu azeleratzailearen barruan aurkeztua, Ceci n’est pas une porte proiektuak, Parisko ospitale zahar bateko 1.200 ate berreskuratu eta eraldatzeko aukera eman zuen, guztira 60 m³ material. Vincent Parreira eta Marie Brodin arkitektoek, berrerabilaren aholkularitzan espezializatutako Mobius-ek lagunduta egindako esperimentazioek eta altzari-sorkuntzak, 200 mahai baino gehiago egitea ahalbidetu zuten, ARES elkartearen (Ekonomia eta Gizartea Birgizarteratzeko Elkartea) laguntzarekin.

Oro har, Pavillon de l’Arsenal-ek tokiko material naturalen (ikusi 2018ko Pierre erakusketa adibidez) eta hauek lantzen dituzten artisauen inguruan (ikusi 2022ko Ressources erakusketa) erakutsi duten interesak eta kezka sozial eta ingurumen-ardurek (Covid garaian aurkeztutako Et demain, on fait quoi? erakusketa honen lekuko, edo 2023ko azken erakusketak, Espaces Ferroviaires, matières vivantes edo [Ré]inventer l’existant) arkitektura birpentsatzeko dagoen beharra erakusten dute, berrerabilera inteegratuko duena. Eta erakusketa hauek berrerabileraz bakarrik hitz egiten ez duten arren, hau berpizteko arrazoiak edo jarraitu beharreko bidea erakusten digute. Agian, egunen batean, honen normalizazioa lortuz!

Conserver Adapter Transmettre erakusketa 2023ko martxoaren 5ean amaitu zen, eta Conserver Adapter Transmettre izenburu bereko lan bat argitaratzeko aukera eman zuen.

More bricks

How to reuse solid clay bricks? – image by Adokin

Duela gutxi, buztin egosiz egindako adreilu trinkoen berrerabileraz hitz egin dizuegu. Lehen aukera, adreiluak indibidualki berreskuratzea izaten den arren, ez da beti posible izaten mortero hondakinak kentzea, adreiluak berriz ere modu tradizionalean erabiltzeko. Materialen kalitatea edo aglomeratzaileen gehiegizko erresistentziak, adreiluen banakako berrerabilera ahalbidetzen ez duenean, lan egiteko modu berriak eta berrerabilera teknika berritzaileak asmatu behar dira. Elementu horiek proiektu berrietan txertatzeko modurik ohikoena adreiluz adreilu berrerabiltzea bada ere, beste bi modu aztertuko ditugu hemen.

Resource Rows brick modules being cut out, 2015-2019, Copenhagen (Denmark) – NREP + AG Group (client), Lendager Group (architecture) – photography by Rasmus Hjortshøj, COAST studio (courtesy of Lendager Group)

70. hamarkadaz geroztik, adreiluen berreskuratzea eta garbiketa zailtzen zuten mortero berriak azaldu ziren merkatuan, erresistenteagoak eta itsasgarriagoak. Arazo honi aurre egiteko, Lendager taldeak, Resource Rows (2020) Kopenhage (Danimarca) kokatutako etxebizitza proiektuan inplementatutako teknika alternatiboa imajinatu zuen. Honela, eraikinaren fatxada modulu prefabrikatuz konposatuta dago, mota, jatorri, apareju eta kolore ezberdinetako adreilu panelez osatua, eraispeneko horma zaharretatik moztuak. Mozketatik lortutako horma zati hauek, patchwork baten modura muntatzen dira estaldura gisa erabiltzeko. Lendager Group enpresak berrerabileraren inguruan egiten duen hausnarketa adreiluez haratago iristen da, proiektu berdinean zura eta hormigoizko habeak ere berrerabili baitziren. Taldeak berrerabileraren inguruan lan egiten jarraitzen du beste proiektu batzuen bitartez, Wasteland erakusketa adibidez.

Fuelle Roga, 2017, Asunción (Paraguay) – private owner – OMCM Escritorio de Arquitectura y Urbanismo, Matías Ortiz & María Paz Chamorro (conception) – photo courtesy of OMCM

Adreiluak berrerabiltzeko hirugarren modu bat, askotan hormigoizko modulu prefabrikatuz osatuta dauden eraikuntza berrien horma eta tabikeetan, hauen zati handiak ausaz integratzea da. Adreilua osorik ez dagoen arren, bere historiarekin lotu dezakegu. Obraratzearen zorizko aldeari buruz hitz egiterakoan, batzuetan opus incertum adierazpena erabiltzen da. Hala ere, erabilitako teknika modu zehatzago batean adierazteko, eta zehaztasunez esatea zaila den arren, hormigoi ziklopeoaz hitz egitea nahiago dugu. Erresistenteagoak diren zementuen erabilerari loturiko zailtasunez haratago, teknika honen bidez, beste adreilu-mota batzuk berrerabiltzea lortzen da. Besteak beste, adreilu barne-hutsak, osorik berrerabiltzea zaila baita. Eraispenetatik berreskuratutako adreilu zatiak integratzen dituen hormigoi ziklopeoa Paraguaiko hainbat proiektuetan ikusi berri dugu (honi buruz hitz egin genuen hemen eta hemen). Besteak beste, Gabinete de arquitectura bulegoaren hainbat proiektu (Centro de Rehabilitación Infantil de la Teletón, Quincho Tia Coral, Fundación TEXO, banco BASA), Fuelle Roga proiektua (OMCM Escritorio de Arquitectura y Urbanismo) goiko argazkian, Casa Ana (Mínimo Común Arquitectura) eta Casa Ilona (Grupo Culata Jovái). Baita Mexikon eraikitako Pabellón de Composta proiektua (Gabinete de arquitectura), edo Brasilen eraikitako Casa Angatuba (messina | rivas) eta Residência Rua Pombal (São Paulo Criação). Honi buruzko artikulua Archdaily-n ikus daiteke. Belgikan, Atelier d’Architecture Alain Richard bulegoak, terrakota adreilu agregatuekin egindako hormigoi moduluen prefabrikazioan lanean dihardu. Hauek, bulego eta tailer eraikin baten perimetro-horma osatzeko erabili ziren.

Berrerabilera eta birziklapenaren erdibidean, badago eskala txikiagoko zatiak erabiltzen dituen teknika historiko bat. Honi, opus signinum edo cocciopesto esaten zaio. Ezaugarri iragazgaitzak dituen morteroa, hainbat geruzatan ezarrita, ura, karea eta txikitutako adreilu edo buztinezko teilak nahastuta lortzen dena, eta gure gaur egungo terrazoarekin parekatu daitekeena (gai honi buruz Véronique Vassal-en argiltapena Journal of Mosaic Research delakoan). Espezialistak, material hauek izendatzeko moduaz ados jartzen ez diren arren, terrakota adreilu hondakinak integratzen dituzten aplikazio modernoak ere existitzen direla azpimarratu nahi dugu (honi buruzko artikulua frantsesez Bobi réemploi web-orrian). Halaber, Atelier NA bulego frantsesak, hondakin berrerabiliekin egindako hormigoia burutzeko tailerrak eman zituzten. Ciguë bulego frantsesak ere, zentzu honetan ikertzen dihardu, zementua alde batera uzten duen igeltsuz egindako hormigoia lantzen. Beraien lana, Pavillon de l’Arsenal-en egindako erakusketa batean erakutsi zen eta hemen irakur daitekeen azterlana burutzeko aukera izan zuten. Anna Saint Pierre diseinatzaile eta ikertzailea, eraispenetako hainbat hondakinen integrazioa lantzen ari da, eta baita terrazoa sortzen ere (gai honen inguruko artikulua Metropolis aldizkarian). TFOB (They Feed Of Buildings) bulego alemaniarra, bide berekin lanean dabil Urban Terrazzo proiektuaren bitartez. Bestetik Apt bulego ingelesak, Mallorcan kokatzen den Huguet fabrikarekin kolaboratu du, adreilu puskak terrazoan integratzeko. Gogora ditzagun gainera, Assemble eta Granby Workshop taldeen esperimentuak, non hondakinak moldekatutako objektuetan gehitzen dituzten. Beste behin, zaila da lortutako material hauei izen zehatz bat ematea, granito, terrazo, mortero edo hormigoia, granulometria eta erabilitako teknikak ezberdinak baitira. Artikulu honi dagokionean, garrantzitsuena eraikuntza eta adreilu hondakinen arazoari irtenbide berriak bilatzen jarraitzea da.

CHARM

CHARM (Circular Housing Asset Renovation & Management) proiektu europarraren (Interreg North-West Europe) helburu nagusietako bat etxebizitza sozialen kudeaketan, eraberritzean eta eraikuntzan, materialen berrerabilera optimizatzea da. Izan ere, proiektuak gaur egun eraikuntza eta eraispen hondakinen (EEH) birziklapena hobetzeko joeratik urrundu nahi du, askotan downcycling (infrarreciclaje) batera eramaten duena. Hemen, beraz, eraikuntzako materialak ahalik eta hobekien berrerabiltzea dago jokoan. Erakustaldiaz gain, CHARM proiektuaren beste helburua, bazkide eta sektore guztiak ikuspuntu berritzailea integratzea da. Proiektu honek, etxebizitza sozialeko erakundeak eta etxebizitzaren eta ikerketaren inguruko beste eragileak TU Delft (Delft University of Technology) unibertatsitatearen inguruan biltzen ditu. Guztira, erakunde bazkide hauen lanari esker, downcycling-etik 40.000 tona material salba daitezkeela iragarri dute!

CHARM proiektuak, beste proiektu europarren, FCRBE edo BAMB, helburu antzekoak ditu. Haiekin elkarlanean aritzen den arren, etxebizitza sozialari aplikatutako ekonomia zirkularra du ardatz. Honela, etxebizitza sozialeko erakundeen elkarlanari esker, lau herrialde ezberdinetan garatu diren proiektu pilotuetan, material berrerabilien zirkulazioa ahalbidetzen duten estrategia zehatzak ezarri dituzte. Zuzentarauak emateak eta truke-plataformak ezartzeak, estrategiak garatzen lagundu behar dute. Hauek, eraberritze edo eraikuntza berrian, bai in situ edo ex situ burututako berrerabileran eta baita berrerabilera helburu duen diseinu zein eraikuntzen kasuan ere aplikatu daitezke.

Honela, Ingalaterran, GreenSquareAccord ekimenak, zurezko etxebizitzak eraiki zituen, hauen muntaia, desmuntaia, birmuntak eta etxebizitzen osagaien berrerabilera sustatzeko helburuarekin. Frantzian, Paris Habitat proiektuak aurretik garatutako proiektu pilotuetako esperientzia erabiliko du, hainbat eraberritze lan burutzeko (Ville de Paris eta Backacia-rekin lankidetzan), beraien berrerabilera bolumena bikoiztu eta materialen truke plataforma bat eratzeko. Material berrerabilien erabileran kontzientziatzeko helburuarekin, Woonbedrijf proiektu herbeheretarrak, etorkizuneko maizterrak eta auzoteria, etorkizuneko dekonstrukzioa ahalbidetzeko diseinatutako eraikuntza berrien sortze-prozesuan sartu ditu. Azkenik, Belgikan, Zonnige Kempen proiektuak (Rotor-ek lagunduta), bilketa eta berrerabilera in situ integratzen dituen eraberritzea eta materialen trukerako plataforma baten sorrera garatu ditu. Era berean, dekonstrukziotik datozen materialen berreskuratze-tasa eta eraispen bidez egindako antzeko proiektu batena alderatuko ditu.

Hemen, proiektu pilotu ezberdinen deskribapen zehatzagoa aurki daiteke.

Reuse at school

Porto Marghera workshop with salvaged wood, 2013, Venice – Iuav (client), TYIN tegnestue (architecture), students from Iuav (build by) – photo courtesy of TYIN tegnestue

Lehenago artikulu honetan aipatutako BRIC eta MØDÜLL proiektu belgikarrak, berrerabilera eta formakuntza uztartzen dituzte, eta bereziki eraikuntzarekin erlazionatutako ofizio teknikoetako ikasleei zuzenduda daude. Beste proiektu batzuk berriz, arte eta arkitektura eskoletako ikasleei bideratuta daude. Jarraian, berrerabilerarekin esperimentatzeko forma antzekoa duten proiektu ezberdinak aurkeztuko dizkizuegu:

  • Rural Studio, School of Architecture, Planning and Landscape Architecture of Auburn University (Alabama, EE. UU.) unibertsitatearen sortze-gauzatze programa bat da. Helburua, ikasleak arkitektura proiektuen testuinguru sozialaren inguruan sentsibilizatzea, eta aldi berean, kolektibo zaurgarrientzako eraikinak egitea da. Mila ikasle inguruk 200 proiektu ezberdinetan parte hartu dute, tokiko material merkeei lekua eginez, horietariko asko berrerabiliak.
  • RAKE erakusketa espazioa (RAKE Visningsrom), 2011ean, Trondheim, Oslo eta Bergen-ko arkitektura eskolako ikasleek eta ikasleentzat egindako tailer baten emaitza da. 2014ean, pabilioia tokiz aldatu zen, materialen berrerabilera agerian jarriz. Fatxadaren kanpoko azala osatzeko, leiho berrerabiliak erabili ziren. Proiektu honen inguruko artikulua ArchDaily web-orrian irakur daiteke.
  • TYIN Tegnestue bulegoko arkitektoak, aurretik RAKE erakusketa espazioaren eraikuntza prozesuan parte hartu zutenak, ikasle askorekin lan egiteko ohitura zuten haien proiektuetan, tokiko materialak eta material berrerabiliak integratuz. Halaber, proiektuetariko asko bertako komunitateekin kolaborazio estuan garatu ziren, Asian batez ere, baina baita Europan ere. Porto Marghera proiektua adibidez, 2013an Venezian, Iuav-ko (Veneziako unibertsitatea) ikasleen laguntzarekin burutu zen. Proiektua, aurreko urteko Arkitektura Bienaleko Kanadaren pabilioitik ateratako zurarekin eraikitako egitura multzoa zen. 2013an Lista-n (Norvegia), Tecnológico de Monterrey-ko, Puebla (México) eta NTNU-ko (Norges teknisk-naturvitenskapelige universitet, Norvegia) ikasleek guztiz itzulgarria zen zurezko pabilioi (Lyset paa Lista) baten garapenean parte hartu zuten.
  • Santiago Cirugeda arkitekto sevillarrak, Recetas Urbanas arkitektura bulegoaren bitartez, autoeraikuntza, autogestioa eta esperimentazioa sustatzen ditu herritarren partaidetza eta jabetze logika jarraituz. Bere gai gustokoenetako bat materialen berrerabilera da eta bere proiektuetan ikasle ugarik parte hartu dute. Honela, 2004ean, material berrerabiliak erabiliz eta Granadako unibertsitateko ikasleen laguntzarekin, Aula Abierta espazioa eraiki zen. Geroago, 2012an desmuntatua eta Sevillan berreraikia izan zen. 2016an, Madrilgo Diseinuko Goi Eskolaren handitzea inauguratu zen, ikasleen lanari esker ikasle eta irakasleentzat pentsatua. La Escuela Crece proiektua eraikitzeko erabilitako materialen %85a berrerabilia da.
  • Frantzian, duela 15 urte sortutako Bellastock festibalak, urtero 1:1 eskalan egindako hiri iragankor baten sortzea proposatzen die arte eta arkitektura eskoletako ikasleei. Festibala, izen bereko arkitektura kooperatibak sortu zuen. Esperimentuak, besteak beste, materialen berrerabilerarekin lotura dute. Festibala atzerrian ere garatu zen, Madrilera iritsi zen, 2012an, 2013an eta 2014. urtean, Madstock taldearen gidaritzapean.
  • Frantzian, Pôle 21 hezkuntza-proiektuaren eta ENSA (École Nationale Supérieure d’Architecture) Marseillako bere irakaskuntzaren esparruan, Marc Huygen, “La poubelle et l’architecte – Vers le réemploi des matériaux” liburuaren egilea eta 2009an abian jarri zen berrerabilerarako sare europarraren bultzatzaileetako bat, material jasangarri edo berrerabiliak erabiltzen dituzten esperimentuetan parte hartu zuen. ENSA Marseille eta UGA (Université Grenoble Alpes) Grenoble-ko, eta geroago ENSA Grenoble-ko ikasleak materialen bilketan eta autoeraikuntzan jardun ziren Barjols herrian, eta duela gutxi, Correns eta Eurre herrietan. Informazio gehiago lortzeko, Plaine page edizioek argituratutako “Pôle 21 – 2 ans de réemploi à Barjols” obra kolektiboa edo UGA-ren web-orrian ikus daitekeen artikulua kontsulta daitezke. Lehendik, 2010tik 2012ra, logika berdina jarraituz, Jean-Marc Huygen-k hainbat ikaslek lagunduta, antzinako tabako fabrika batean burutu ziren esperimentuetan parte hartu zuen, Friche la Belle de Mai (Marseilla). Honi buruzko informazio gehiago aurki daiteke web-orri honetan.
  • Arkitektura eta ingeniaritzako ikasleentzat eraikuntzan berrerabileraren hastapen gisa, NA architecture (Francia) agentziak ikuskatuta, bizikletentzako aterpeen bi propotipo burutu eta aurkeztu ziren Grenoblen.
  • Cyrille Hanappe (AIR Architectures eta Actes et Cités) arkitekto frantsesak, ENSA Paris-Belleville eta ENSA Bretagne eskoletan burutzen duen irakaskuntzaren barruan, ikasleak, egoera larrian dauden biztanleekin lan egitera eramaten ditu, berrerabileraz baliatuz. Besteak beste, txabola auzo batean bizi ziren biztanleentzako, sukalde kolektibo (ate eta leihoen berrerabilera), harraska eta komunitate-areto baten (zurezko mudantza-kaxa, kartel eta leihoen berrerabilera) diseinuan parte hartu zuten.
  • Berrerabilerarekin zerikusia duten esperimentuak burutzen dituen Atelier Na (Francia) bulegoak, udako eskola, mintegi edo partaidetza-obretan parte hartu zuten, eta Estrasburgo-ko (Francia) Institut National des Sciences Appliquées (INSA) eskolako ikasleekin batera, material berrerabiliekin eraikitako bi modulu gauzatu zituzten.
  • Raumlaborberlin (Alemania) arkitekto kolektiboak, hondakin kontsideratzen diren materialekin egindako partaidetza proiektuetan espezializatua, 2011an, Officina Roma eraikitzeko tailer bat antolatu zuten. Villa iragankor honen eraikuntzan Italia osoko ikasleek parte hartu zuten, eta besteak beste, botila, auto-ate eta gasolina bidoiez osatuta dago. Proiektua, MAXXI (Museo nazionale delle arti del XXI secolo) museoak proposatuta “Re-Cycle: Strategies for Architecture, City and Planet” erakusketaren esparruan egin zen 2012an Erroman. 2018an, Berlinen, kolektiboak hainbat ikaslerekin batera Floating University eraiki zuen, gaur egun elkarte den, ikasketa eta ikerketa gunea. Officina Roma-ren inguruan, artikulu hau ikus daiteke Designboom web-orrian. Floating University proiektuari buruz, ArchDaily atariko beste artikulu hau.
  • 2019an Heilbronn (Alemania) hirian egindako German National Garden Show (BUGA) ekimenaren esparruan, Karlsruher Institut für Technologie (KIT) zentruko ikasleek irakasleekin batera Mehr.WERT.Garten (Added.VALUE.Garden) eta Mehr.WERT.Pavilion lorategi eta pabilioiaren sorkuntzan parte hartu zuten. Pabilioia eta honen ingurunea material berrerabiliz eta birziklatuz osatuta daude nagusiki, egitura osatzen zuen metal berrerabilia edo fatxada inguratzailea eraikitzeko beira adibidez.
  • 2022an Aalborg (Dinamarka) hirian, bosgarren International Conference on Structures and Architecture konferentziaren barruan burututako Ephemeral Permanence 1:1 tailerrak, unibertsitate ezberdinetako ikasleei eraikuntza zirkularrarekin esperimentatzea ahalbidetu zien. Experimentu honen osagaiak, materialen berrerabilera (zutabe metalikoak, zurezko habeak eta panelak, hormigoi blokeak, adreiluak, teilak) eta guztiz desmuntagarria zen pabilioi txiki baten diseinua (muntaiareko baraila metalikoen eta soka elastikoen erabilera) izan ziren. Proiektuaren ikuskatzaileak ere hainbat unibertsitatetik etorriak ziren (Aalborg University, ETH Zürich eta University of Antwerp). Hona hemen gai honen inguruan ArchDaily argitaratutako artikulua.
  • Azkenik, ZHAW (Zurich-eko Fachhochschule Winterthur hirian, Suiza) eskolako ikasleeen Baubüro in situ arkitektoen lanetan izandako partaidetza gogoratu nahi dugu.

Ferme du Rail

Ferme du Rail, 2019, Paris – Réhabail (client), Grand Huit (architecture) with Albert&Compagnie + Scoping + Gamba + Toerana + Pouget + Dépollution Conseil + Bellastock, Mélanie Drevet (landscaping) with Jard2000 + Philippe Peiger – photo courtesy of Grand Huit

Ferme du Rail proiektua, Parisen 19. arrondizamenduan, hiri-nekazaritza lantzen duen auzo-ekipamendua da. Irisgarritasun zaileko lursail batean kokatua, trenbide desafektatu baten ondoan dago eta elkartasun lekua, aterpetxe, jatetxe eta topagunea da. Baserria osatzen duten bi eraikinak, baratze zentral, jatetxe, hangar eta negutegi baten inguruan kokatzen dira. Honi guztiari, gizarteratze prozesuan dauden langileei eta ingeniaritza, arkitektura edo baratzezaintza ikasleei zuzendutako hogei etxebizitza gehitzen zaizkio. Diseinu bioklimatikoaren printzipioen arabera, jatorri naturaleko eta berrerabilerako materialekin eraiki den low-tech baserri hau, permakulturari zuzendua dago eta helburu sozial batekin jaio zen. 2014ean, hiri-proiektu berritzaileen Reinventer Paris deialditik sortu zen.

Ferme du Rail, 2019, Paris – Réhabail (client), Grand Huit (architecture), Mélanie Drevet (landscaping) – photo courtesy of Grand Huit

Proiektuaren sorreran, Gran Huit arkitektura kooperatiba eta Mélanie Drevet paisajista daude. Arkitektura kooperatibak, ekonomia zirkularraren alorrean, zein gizarte eta elkartasun proiektuen inguruan lan egiten du. Auzoko biztanle eta erabiltzaileak, etorkizuneko operadore bihurtuko ziren aktore ezberdinez inguratu ziren. Hala nola, Travail et Vie laneratze enpresa, Atoll 75 eta Bail Pour Tous elkarteak, eta baita proiektuaren sustatzaile izango zen Réhabail erakunde soziala. Hau guztia, kontextu berezi batean garatu zen, Paris hiriak lursailaren jabea izaten jarraitu baitu, 50 urtera luzatzen den eraikuntza-kontratu baten barruan. Botere publikoek erraztutako lursailaren eskuratzea, finantziazio publiko eta pribatu ezberdinez osatzen da. Honek, begirada ekologiko eta sozial handiko programa garatzea ahalbidetu du. Materialen berrerabilera, bi ikuspuntu hauei erantzunez, elementu garrantzitsua izan da diseinatzaileentzat: “Materialak berrerabiltzeak eta gizarteratze-prozesuan dauden pertsonekin lan egiteak (…) logika bera jarraitzen dute. Ez bota eta ez baztertu.”¹

“Honezkero dagoenarekin” eta “geratzen denarekin” egitea, Grand Huit taldeko kideen lan egiteko modu berria bilakatu da. Beraientzat, berrerabilerak, “utzitakoaren balorizazioak”, dimentsio praktikoa du, baina jarrera moral eta politikoa erakusten du batez ere: “berrerabilera ez da «hobi» berrien ustiapena, materia eta pertsonen arreta berri baten aldarrikapena baizik”¹. Ingurumen-aginduez gain, arkitektoentzat, “denontzat, lan baliodun eta ez zapaltzailea lortzeko aukera babesteko”¹ modu bat da. Tokian-tokiko berrerabilera, hiriguneetan artisau eta langile funtzioak barneratzeko era bat da gainera.

Bestetik, berrerabileraren dimentsio memoriala azpimarratzen dute. Izan ere, berrerabileraren kontrako balazta garrantzitsuena ideologikoa da, eta “desiragarri izan daitezkeen utzitako elementuekiko begirada lantzea”¹ komeni da. Materialei eta hauekin lan egiten duten pertsonei, benetako lekua itzultzea, eta hortaz prozesuari, obra momentuari bere benetako balioa ematera daramatza. Helburua, etorkizuneko erabiltzaileak, ahalik eta azkarren elkarretaratzea litzateke, eraikitze-lanetara sarrera erraztuz, baina baita lekuko hainbat aktibitateri hasiera emanez, obra amaitu aurretik. Honela, obra gunea sorkuntzarako espazio demokratiko bihurtzen da, formakuntza kontextua ahalbidetuz. Hainbat laneratzeko enpresa, obrara bertaratuko dira: 16 atal teknikoetatik 5 enpresa hauen esku utzi ziren. Hona hemen arkitekturari bere dimentsio soziala bueltatzeko modu bat, objektu arkitekturarekin gertatzen den ez bezala. Bestetik, proiektuaren BZA bizi-zikloaren analisia burutu zen, eraikinak eskeintzen zituen onuren berri emateko eta bere inpaktu baxuko izaera azpimarratzeko (zurezko egitura, lastozko isolamendua, gaztainondo zurezko estaldura, jatorri naturaleko eta berrerabilerako materialen erabilera). Azterketa honek aldiz, ez du proiektuaren alde soziala kontutan hartzen. Arkitektoek, aspektu hau integratuko luketen aberastasun-adierazle berrien eta proiektu bakoitzaren “koste globalaren” ikuspegiaren alde agertu dira.

Reused stones, Ferme du Rail, 2019, Paris – Réhabail (client), Grand Huit (architecture), Mélanie Drevet (landscaping) – photo courtesy of Mélanie Drevet

Hona hemen, proiektuan berrerabilitako materialen zerrenda:

  • berritutako etxebizitza sozialetatik berreskuratutako zurezko leihoak, teilatuan balustrada funtzioa betetzen duten jardineran eraldatuak (hareaz igurtzitako zura, panel forman mihiztatua) edo areto komunean buruz jarritako parket gisa erabiliak (zur jatorri berbera, baina oraingoan zatikatua). Hau guztia Atelier R-are-k gauzatu zuen;
  • Fashion Week ekimenetik berreskuratutako kontraxaflatu oholtzak, geletako armairuak fabrikatzeko erabiliak;
  • Paris hiriaren biltegitik hartutako galtzada-harriak, lorategiaren antolamenduan erabiliak (harri lehorreko euste-hormak, eskailera-mailak, lauzadura);
  • Réserve des Arts elkartetik jasotako publizitate-olanak Les Résilientes kolektiboak pertsianan eraldatuak;
  • faianza lauzak, stock-amaierakoak eta bainuetarako erabiliak (gela bakoitzaren berezko nortasunak muntaia-plano desberdina eskatzen du).

Berrerabileraren aurkikuntza eta honen ikuspuntu ekologiko eta sozial batekiko egokitzapenak, arkitektoak praktika hau garatzera bultzatu ditu. Honela, Parisko 19. arrondizamenduan, Maison des Canaux, proiektua abian da. Ekonomia zirkularraren, sozialaren eta solidarioaren erreferentzia-lekua, berrerabileraren erakusgarri izan nahi du. FCRBE proiektu europearraren (honi buruzko artikulua hemen) barruan garatu den proiektu pilotu honen helburua, tokiko berrerabilerako materialen %70 eta %100 artean integratzea da!

¹ Artikulu hau, Grand Huit kooperatibako kide diren Clara et Philippe Simay-k idatzitako “La Ferme du Rail – Pour une ville écologique et solidaire” liburuan inspiratuta dago. Liburua, 2022an argitaratu zen, Actes Sud argitaletxearen “Domaines du possible” kolekzioaren barruan. Hainbat zitazio atera dira bertatik.

Berrerabilerari dagokionean berriz, 2019an ICEB Café-n Clara Simay-k egindako aurkezpena ikusgarri dago. Eskuragarri berriz, ICEB-aren (Institut pour la Conception Écoresponsable du Bâti) web-orrian.

RE2020

Parisen eraikuntza materialen berrerabileraren sektorearen inguruko sindikatua sortzear dauden momentuan, Frantzian praktika honen aldeko interesak gora egin du. Honen erakusle da gaur egungo legediaren testuingurua. Aurreko artikulu batean Egiteko lizentzia (Permis de faire) eta honekin erlazionatutako lizentzien inguruan, efektu baliokideen printzipioaz eta PEMD diagnostikoaz (lien) aritu ginen. Oraingo honetan berrerabilerarentzat onuragarria den beste erraminta baten inguruan arituko gara: Réglementation Environnementale 2020 (Ingurumen-araudia) RE2020 deiturikoa.

ELAN legean aurrikusia (2018), helburua eraikin berrien energia eta ingurumen-inpaktua mugatzea da. RE2020 araudiak, isolamenduaren bitartez eraikinen errendimendu energetikoaren hobekuntza eta kontsumoaren gutxitzea bilatzen zuen RT2012-a ordezkatzen du. Soiltasun energetikoa eta energiaren deskarbonizazioa jomuga dira RE2012 araudian, baina helburu berriak gehitzen dira oraingoan: eraikinen moldagarritasuna bero handiko egunetan eta eraikinen ingurumen inpaktua murrizteko nahia besteak beste. Horretarako denboran zehar alda daitezkeen mugak ezartzen dira. Azken puntu honek materialen berrerabileran eragina du. Araudiak, bizi-zikloaren analisian (BZA) oinarritutako metodologia berria aurkezten du. Honek eraikin batek bere bizitzan isuriko dituen Berotegi Efektuko Gas (BEG) guztiak hartzen ditu kontuan, eraikuntza fasetik eraisten den momenturarte. Eraikin berri baten kasuan, bi fase hauek (eraikuntza eta eraispena) 50 urteko denbora-tartean isuriko dituen emisioen %60-%90-a suposatzen dute. Eraikin baten isurtzeak eraikuntza fasetik kontutan hartzeak, eraikitzeko moduan eragina izango du, emisio gutxiko soluzioen aldeko apustua eginez, berrerabiltzea barne. Gainera, BZA dinamikoaren (ez estatikoa) aukeraketak garrantzi handiagoa ematen die bizi-zikloaren hasieran isuritako BEG-ei.

Hainbat legeek RE2020-aren exijentziak azaltzen dituzte eta CCH frantsesa (Code de la construction et de l’habitation), Espainiako Eraikuntza Kode Teknikoaren baliokidea berrantolatzen dute. Dekretu batek (arrêté du 4 août 2021), eraikinen ingurumen inpaktuaren kalkulu metodoa zehazten du eta berrerabileratik eratorritako osagarrien erabilerari loturiko araua barneratzen du. Bertan berrerabilera elementuek ingurumen-inpakturik ez dutela adierazten da. Beraz bizi-zikloaren modulo guztien inpaktu-baloreak nuluak dira. Eraikuntza fasetik eraikinen ingurumen-inpaktua kontutan hartzea berrerabileraren aldekoa den arren, berrerabileratik eratorritako materialak BEG gehigarririk isurtzen ez dutela kontsideratzeak, praktika honen erakargarritasuna areagotzen du!

RE2020-a betetzea derrigorrezkoa da 2022ko urtarrilaren 1etik aurrera, etxebizitza indibidual eta kolektibo berrientzat, eta nahitaezkoa izango da 2022ko uztailaren 1etik aurrera, bulego eta lehen zein bigarren hezkuntzako eraikinentzat. Eraikin tertziarioek aurrerago hartu beharko dute kontutan araudi berri hau.

RE2020 araudiaren inguruan informazio gehiago lortzeko, Ministère de la Transition Écologique (Trantsizio Ekologikoko Ministerioa) frantsesaren webgunea ikusgarri.

Collectif Etc – 3


Michelet garden, 2012, Colombes (France) – photography © Collectif Etc

Palet zura berrerabilera proiektuetan sarritan erabiltzen den elementua izan arren, bada beste material estandarizatu bat modu interesgarri batean erabili zena. 2012an Michelet lore-baratzearen antolaketa proiektuan, hormigoi blokeentzat erabiltzen diren lehortze panelak baliatu ziren. Kasu honetan panelek 140x110x4 cm neurtzen zuten eta ertzak profil metalikoen bidez indartuta zeuden.

Michelet lore-baratza, atelier d’architecture autogérée-k (aaa) garatutako R-urban proiektuaren elementuetako bat da. Tokiko sareen eta zirkuitu motzen logika jarraituz, ekonomia sozial eta solidarioa bultzatzen duen proiektu honek, hainbat gairen inguruan artikulatzen ziren sektore ezberdinak biltzen ditu : etxebizitza (EcoHab), birziklapena (RecycLab) eta hiri-nekazaritza (AgroCité). Collectif Etc taldeak, AgroCité-k garatzen duen lorategiaren proiektuan parte hartu zuen. Auto-eraikuntza eta berrerabilera proiektuaren aspektu garrantzitsuak ziren noski! Kolektiboaren esku-hartzea, ardatz zentral baten bidez loturik zeuden gune tekniko eta elkargune baten garapenean oinarriturik zegoen. Eraikuntza sistemak, zurezko panelen neurri estandarizatuetan oinarritutako trama erregularra jarraitzen zuen. Hauek espazio ezberdinen zoru eta hormak estaltzen zituzten. Diseinuaren erregulartasunak etorkizuneko gehitze eta moldatzea ahalbidetzen zituen.


Michelet garden, 2012, Colombes (France) – photography © Collectif Etc

Lehortze-panelak, zein obran errekuperatutako edo hornitzaile espezializatuei erositako bigarren eskuko eraikuntza materialak, Collectif Etc lanaren bidez balioztatuak izan ziren eta gainera atelier d’architecture autogéréek Agro-Cité-k proiektu nagusian erabili zituen. Baliabide hauek, proiektuaren webgunean zerrendatuak agertzen dira. Agro-Cité proiektua osatzen zuten elementuak (zurabeak, leihoak, ateak…) berriz ere berrabiliak izan ziren lekualdatzearen ostean. 2018an proiektua desmuntatu eta Gennevilliers-en kokatutako gune berri batean berreraiki zen.

Lehortze-panelei buruzko informazio teknikoa Opalis webgunean dago eskuragarri. Espainian erabiltzen diren panelen ezaugarri teknikoak ezberdinak izan daitezke txikiagoak baitira. Bigarren eskukoak lortzea posible izaten da. Zurez egindako panelez gain, plastikozkoak edo metalezkoak ere aurki ditzakegu.

Collectif Etc – 2

Half-timbered barn, 2016, Écomusée d’Alsace (France) – photography © Collectif Etc

Zurarekin lan egitera ohitua dagoen Collectif Etc-k, Alsazian XIX. mendeko zur bilbadura bidez eraikitako ikuilu baten birmuntaketa obra batean parte hartu zuen 2016. urtean. Ikuilua, ohitura zaharrei eta gaur egungo bizitzari eskainita dagoen aire zabaleko Alsaziako Ekomuseoan kokatua dago. Berrerabilera, zuraren eraikuntza teknika tradizionalak jarraituz burutu zen. Aurretik museoko taldeek dekonstrukzio eta zenbakitze lana gauzatu zuten. Ekomuseoak defendatzen duen tradizioaren eguneraketa berrikusi behar izan zen, ahaztutako teknika zaharren berrinterpretazioaren bidez eta torloju eta hormigoizko horma baten erabilera medio. Antzinako artisau-teilak ere berrerabili ziren. Proiektu honetan burututako lanak, ahaztu egin ditugun teknika zaharren garrantzia gogora ekartzen digu, askotan dekonstrukzioa eta berrerabilera lantzen hasten garenean berreskuratu behar direnak.

Half-timbered barn, 2016, Écomusée d’Alsace (France) – photography © Collectif Etc

Ekomuseoaren gunean, Collectif Etc-k beste bilbadura egitura baten birmoldatze lanak burutu zituen. Oraingo honetan atal batzuk zein egituraren planoak falta ziren. Puzzle baten moduan eraiki beharreko eraikuntza kita. Pista bakarra zur pieza batzuk zuten zenbakitutako metalezko plaka. Eraikuntza prozesuan topatutako zailtasunak dekonstrukzioaren eta zenbakitze lanaren garrantzia erakusten dute. Modu zuzen batean eginda dagoenean, egitura oso zaharren berrerabilera azkarra ahalbidetzen baitute!

Collectif Etc – 1

Collectif Etc-ko arkitekto eta eraikitzaileak ohiko hiri eta arkitektura praktikak zalantzan jartzea erabaki zuten, erabiltzaileen berdintasunezko autogestioaren logika jarraituz. Geroztik sortze eta esperimentazio prozesuek garrantzi handia dute kolektiboarentzat eta gaitasun ezberdinak dituzten pertsonen arteko loturak sortu nahian, izaera ezberdineko proiektuak garatzen dituzte: 2011ko irailetik 2012ko irailera, kolektiboak urtebeteko bizikleta bira burutu zuen “hiriaren herri-fabrika”(Détour de France) delakoaren bila, argitalpenaren alorrean lan egin zuten la cabane d’édition Hyperville proiektuarekin edota kolektiboak berak eta kolaboratzaileek erabiliko zuten berezko lekua sortu zuten, Ambassade du Turfu deiturikoa. Ideia eta praktika nahasketa honek kolektiboa berrerabilerarekin eta berrerabilerarentzat lan egitera bultzatzen zuten. Colombelles-ko Grande Halle-ren ondoan eraikitako la cité de chantier ez da berrerabilera materialekin eraiki duten proiektu bakarra.

La Piscine, 2012, Grenoble (France) – photography © Collectif Etc

2012an, Arpenteurs taldearen gonbidapenari erantzunez, kolektiboak Grenoblen kokatutako igerileku denda zahar baten eraldaketa proiektuan parte hartu zuen. Établissement Public Foncier Local (EPFL)-k utzitako eraikina etxebizitzaren inguruko konponbideen fabrikan eraldatu zuten. La piscine izena duen lekua, etxebizitzari buruzko eztabaida eta esperimentazioa sustatzeko espazioa da, auto-eraikuntza eta berrerabileraren bitartez. Eraikina, hainbat kolektibori utzitako atalez osatua, erabilera ezberdinak biltzen zituen: altzariak fabrikatzeko lantegia, bilkura eta eztabaidarako erabilera anitzeko gunea, sukaldea eta gordailua. Material bilketari esker, gordailua baliabide biltegi gisa antolatu zen, egingo ziren lanen eta gerora izango zuen erabilera kontuan hartuz. Bertan palet-etatik ateratako ehundaka oholekin bi mahai handi eraiki ziren. Kortina zatiekin, espazioak banatzeko pieza handi bat sortu zuten. Bestetik, sukaldea altzari zaharrekin eta bainuontzi batez hornitu zen. Zur hondakinekin eraikinaren fatxadan jartzeko hizkiak sortu ziren, honi identitate berri bat emanez. Altzarien fabrikazio instrukzioak altzariei gehitu zitzaizkien etorkizunean informazio transmisioa ahalbidetzeko.

Matière Grise exhibition, 2015, Forum d’Architecture et d’Urbanisme in Nice (France) – photography © Collectif Etc

Parisko Pavillon de l’Arsenal-ko, Encore Heureux Arkitekto bulegoak antolatutako Matière Grise erakusketak, Nizara bidaiatu zuen 2015ean, Forum d’Urbanisme et d’Architecture delakoan berrerabilera proiektuak aurkezteko. Kolektiboak instalazio berri bat antolatzeko aukera izan zuen edizio honetan. Aurreko erakusketaren hondarrak eta Veolia-ren eraikuntza hondakinak sailkatzeko zentruak, materialak eskaini zizkieten. Krofatu plaken zura jaso zuten nagusiki. Hauek, altzari sorta berria eta bisitarien eskura izango zen baliabide gunea eraikitzeko erabili ziren. Material hauen egoera txarrak eta hauek berreskuratzeko beharrezkoak diren ekintzek (aukeraketa, iltze-kentzea, mozketa, lixatzea) hondakin izaera eta hondakin izan aurretik erabiltzen diren materialen arteko ezberdintasuna erakusten dute, hondakin izaera duten baliabideekin lan egiteko zailtasunak nabarmenduz.

2018ko Veneziako 16. Arkitektura Bienalean kolektiboak Frantziaren pabilioiaren eszenografia elaborazioan parte hartu zuen. Pabilio honen komisarioak Encore Heureux arkitektoak izan ziren. Pabilioiaren gaia, Lieux infinis (leku mugagabeak) eraikinak beharrean lekuak eraikitzen dituen kolektiboaren izaerarekin bat dator. Bertan arkitekturarekin, gizartearekin eta kulturarekin zerikusia zuten hamar esperimentazio frantses biltzen ziren. Eszenografian aurreko Arte Bienalean Frantziak aurkeztutako ekarpenaren hondakinak erabili ziren : ehundaka okume kontratxapatu plakak. Aurretik desmuntatuak eta biltegiratuak, egitura nagusia estaltzeko eta eserleku, banku eta mahaiak egiteko erabili ziren.

Berrerabilerarekin erlazionatutako beste proiektu batzuk modu zehatzean azalduta daude kolektiboaren webgunean.

Loi AGEC

Frantzian, “Permis de faire » eta antzeko legeek eskainitako aukerez gain, beste hainbat aurrerapen izan dira berrerabileran eragina izan dezaketenak.

AGEC deituriko ekonomia zirkularrari buruzko anti-gaspillage (hondakinen kontrako) legeak (2020), orain arte hondakinen diagnostikoa baliabideen diagnostikoa delakoak ordezkatu du, “produktu-material-hondakin” diagnostikoa delakoa ezarriz. Lege honek eraispenei zein birgaitze esanguratsuei eragiten die eta bere helburua berrerabilera tasa areagotzea da. Horretarako Code de la construction et de l’habitation moldatzen duen 51. Artikuluak, produktuen, materialen eta hondakinei buruzko beharrezko informazioa ematen duen diagnostikoa definitzen du hauen berrerabilera bideratu ahal izateko. Code de l’environnement moldatzen duen 59. artikuluak, berrerabilera edo berriztagarriak diren baliabideetatik eratorriak diren materialen erabilera gomendatzen du enkargu publikoko eraikinen eraikuntzan edo birgaitze proiektuetan. Diagnostikoa gaitasun eta ziurtasun bermeak eskaintzen dituzten profesionalek burutu behar dituzte. Berrerabileraren arloari loturiko lanbide zerrenda zabaldu egingo dela ematen du.

Diagnostiko obligazioaren xede diren eraikinen kategoriak eta eraispen edo birgaitze lan klasea dekretu (Décret nº 2021-821 du 25 juin 2021) bidez zehaztua izan da. Honek berrerabilerari eman beharreko lehentasuna gogorarazten digu: oraingoan “produktu-ekipamendu-material-hondakin” (frantsesez siglak PEMD) diagnostikoak berrerabili ahal izango diren elementuen jatorria, kopurua, kokapena eta egoera zehazten ditu. Gainera elementu hauen berrerabilera aukerak zein diren azalduko dizkigu eta desmuntaketa, bilketa eta garraioari buruzko informazioa emango digu. Diagnostikoa nahitaezkoa izango da 2022tik aurrera!

Gai honen inguruko informazio gehiago eskuragarri frantsesez DÉMOCLÈS plataforma kolaboratiboan. Bertan eraispenetan lan egiten duten kideak biltzen dira prebentzio eta hondakinen kudeaketa eta birziklapenaz gain beste bide batzuk bultzatzeko helburuarekin.

Frantsesez ere bai, materiauxreemploi.com web-orriak zuzenbideari buruzko artikuluak argitaratzen ditu, neurri hauen ezarpenaz hitz egiten duen hitzaldi honen emisioa adibidez.