Earth Overshoot Day delakoa, natur-baliabideen giza kontsumoak urtebetean birsortu daitezkeen baliabideen zenbatekoa gainditzen duen eguna da. Aztarna ekologiko globalean oinarritutako data hau, Global Footprint Networkpentsamendu tankeak (think tank) kalkulatzen du eta gizartea kreditura bizitzen hasten den momentua seinalatzen du. 2019an, uztailaren 29an izan zen.
Herrialdekako
Earth Overshoot Day gainditze-egunak, munduko biztanleria guztiak
herrialde konkretu baten moduan kontsumituko balu, muga gaindituko lukeen eguna
adierazten du. 2020rako Espainiarentzan ezarritako data maiatzaren 27a da!
2019ko datuetan oinarritutako kalkulu metodoa, nahiz beste herrialdeei dagozkien datak eskuragarri daude overshootday.org web-orrian. Kalkulu metodoa eta kontuan hartutako irizpideak eztabaidagarriak izan daitezkeen arren, ekimenak begibistakoa den arazoa seinalatzen du, zeinean eraikuntza sektoreak parte hartzen duen. Gainera ez dezagun ahaztu, sektore honek (gain)kontsumitzen dituen errekurtsoen zati handia ez dela berriztagarria.
Sanitary block for the Itterbeek Chiro, 2019, Dilbeek (Belgique) – Municipality of Dilbeek (Project owner), Rotor (conception), Coopérative de construction AUTREMENT (Contractor) – photography by Rotor (courtesy of Rotor)
Belgikan, materialen berrerabilpenaren arloan oso aktiboa den Rotor diseinu kooperatibak, adreilu gorrizko antzinako abeletxe bati itsatsitako sanitate-ekipamendu bloke baten proiektua garatu du bertako gazte-talde batentzat (le Chiro d’Itterbeek). Dilbeek herrian kokatuta, Bruselaren hiri-periferian, proiektua ere adreilu gorriz eraikia izan da lehendikako eraikuntzarekin integratzeko. Tamainaz xumea izan arren, proiektua eredugarria da. Handitzearen eraikuntzan erabilitako materialen herena bakarrik dira berriak! Berrerabilpeneko eta amaitutako obretan sobratutako materialak erabili dituzte obra handirako nahiz akabera lanetarako. Rotor-ek horrelako proiektu bat posible dela erakutsi nahi izan du, berrerabiltze-prozesua zailtzen duten balazta ezberdinak identifikatuz, dokumentazio eta komunikazio lan baliotsu baten bidez.
Agente ezberdinek erakutsitako beharrezko inplikazioa azpimarratzekoa da. Lehenik eta behin, bazkide komanditarioa Dilbeek-ko udala, bestetik obraren kargu Coopérative de Construction AUTREMENTeraikuntza kooperatiba ekoeraikuntzan eta berrerabilpenean oso aktiboa eta azkenik jatorri ezberdineko material hornitzaileak: Rotor;Franck adreiluen desmuntaian, garbiketan eta birsalmentan espezializatuak; Bouwstocks berrerabilpeneko material denda; Gebruiktebauwmaterialen eraispen enpresa baten material salmentarako plataforma; Croisade Pauvreté boluntarioekin bigarren eskuko materialak prezio onean saltzen dituen irabazi-asmorik gabeko erakundea; gertuko obra pribatua.
Hemen behean proiektuan erabilitako berrerabilpeneko eta amaitutako obretatik berreskuratutako materialen zerrenda (informazio iturria Opalis):
2,7 m³ paramentu adreilu;
6,7 m³ hormigoi bloke;
estalkirako zurezko egitura;
20 m² teila;
29 m² hormako isolamendua, 14 m² zorurako isolamendua, 20 m² estalkirako isolamendua;
Geroz eta gehiago hitz egiten da berrerabilpenaren inguruan. Honen adibide dira, Europako prentsak azken hilabeteetan argitaratutako artikuluak. Ingelesez eta frantsesez kaleratutako hainbat lanetan, berrerabilpen prozesuan parte hartzen duten agenteei buruz eta, birziklapenaren kasuan ematen ez diren, eta praktika honen garapena eragozten duten balazten inguruan aritzen dira. El país egunkariak adibidez, eraikuntza sektorean jardunbide zirkularrak ezartzeko beharraz galdetzen du.
Frantziako prentsa espezializatuan esaterako, gaiari buruzko artikulu hauek aurkitu ditugu: AMC-Le Moniteur aldizkariaren berrerabilpenari buruzko dosierra (2016ko martxoa, FR) eta La Maison écologique (2017ko urria-azaroa, FR). Suitzan bestetik, Tracés aldizkariak berrerabilpenari buruzko « filières » saila argitaratu zuen 2019an.
Duomo di Pisa – 1830/1840 Ranieri Grassi (engraver) – Amsterdam Museum (Public domain)
Giorgio Vasari-k (1511-1574), artearen historiaren eraitzailetzat hartzen den Arkitekto, eskultore eta margolari bikainenen bizitza (Le vite de’ più eccellenti pittori, scultori e architettori) obra argitaratu zuen Florentzian 1550ean eta 1568an. Egileak erdi aroan gauzatu zen Pisako Duomoaren eraikuntza aipatzen du hitzaurrean. Eraikuntza, Buschetto arkitektoaren zuzendaritzapean hasi zen XI. mendean eta estilo erromatar eta bizantziarrean oinarritzen da.
Vasarik, zutabeen, oinarrien, kapitelen, erlaitzen, eta elementu hauek proiektuaren sorkuntzan integratzean jarraitutako berrerabiltze praktiken deskribapena egiten du. Artikulu honen amaieran, Vasariren azalpenaren ingelesezko testu zatia aurki dezakezue, Gutenberg proiektuaren (online liburutegia) web-orrian ere eskuragarri dagoena.
« From such beginnings design and a general improvement in the arts began to make headway in Tuscany, as in the year 1016 when the Pisans began to erect their Duomo. For in that time it was a considerable undertaking to build such a church, with its five aisles and almost entirely constructed of marble both inside and out. This church, built from the plans and under the direction of Buschetto, a clever Greek architect from Dulichium, was erected and adorned by the Pisans when at the zenith of their power with an endless quantity of spoils brought by sea from various distant parts, as the columns, bases, capitals, cornices and other stones there of every description, amply demonstrate. Now since all these things were of all sizes, great, medium, and small, Buschetto displayed great judgment in adapting them to their places, so that the whole building is excellently devised in every part, both within and without. Amongst other things he devised the façade, which is made up of a series of stages, gradually diminishing toward the top and consisting of a great number of columns, adorning it with other columns and antique statues. »
Erromatar Inperioaren garaian, eraikuntza materialen berrerabilpena ohiko jarduera instituzionalizatua zen (ikusi artikulua hemen). Izan ere, praktika hauek bultzatzen zituzten testuak aurki ditzakegu. Codex Theodosianus idatziak, 438. urtean Theodose II enperadoreak iragarritako IV. eta V. mendeko lege-multzoa, De operibus publicis zatian hau esaten du: eraikin publikoak babestuak egon behar dute eta hauen zaharberritzea sustatuko da; eraispena ezinbestekoa den kasuetan, osagai ezberdinen berrerabilera ahalbidetzeko hauen dekonstrukzioa bultzatuko da eta gainera eraispen baimenaren onarpena berrerabiltze aukerei lotua egongo da. Inperioaren amaieran, legediak ordena ideologiko eta estetikoko motibazioak zituela uste da. Gaur egun oraindik indarrean dagoen kezka honek, kontserbazioa berrerabiltzearen aurretik jartzen du. Tokiko berrerabiltzearen ardura ere aipatzen da testuan.
Stains-en, Ile-de-France eskualdean, 1959ko hormigoizko apartamentu-eraikin eta hormen eraispenak, ingurumen inpaktu handiko material honen tokian-tokiko berrerabiltzea ahalbidetu du azken bost urteetan. Proiektua, Seine Saint Denis Habitat eta Bellastock arkitektoen artean burutu dute, besteak beste CSTBren (Centre Scientifique et Technique du Bâtiment) laguntzarekin.
Ingurumen-xede, objektibo sozial eta kulturalak dituen ekimen honek lorpen ezberdinak izan ditu. Besteak beste, hormigoizko elementuekin egindako prototipoen sorkuntzan adibidez: hormigoizko lauza zoladura, banku edo jardinera gisa erabili daitekeen harlangaitz lana eta hormigoizko hormez eraikitako lokal teknikoa. Gainera ekimenak espazio publikoen antolamendu plana, objektuen errekuperazio eta birziklatze zentro komunitarioa eta sentsibilizazio, formakuntza eta sorkuntza programak garatzeko aukera ekarri du, beti ere auzo mailatik abiatuz.
Berrerabilpeneko hormigoizko zoladuraren 60m2-tan burututako azterlanak adierazi duenaren arabera, zoladurara bideratutako material-hobiaren berrerabiltze tasa %86koa izan da. Gainera berrerabiltze prozesua burutzeko beharrezkoa izan den epea 4 egunez bakarrik luzatu da. Zoladuraren batez-besteko m2-ko kostua 25,2€koa izan da, zoladura berri batena baino 10€ merkeagoa. Proiektuaren tokiko lana eta honen izaera esperimentalaren garrantzia azpimarratu nahi dugu.
Peerless Portland Cement Factory 1906 – Unknown photographer – Collection of Marty and Ron Chard (Public domain)
Garapen modernoaren funtsezko elementuetako bat da. Etxebizitza, arkitektura obra eta azpiegitura kopuru handi baten eraikuntza ahalbidetu duen arren, hormigoiak hainbat aspektu negatibo ditu.
Urarekin batera munduan gehien erabiltzen den substantzia izanik, hormigoia ingurumen arazo nabarmen baten erantzule da. Ura, harea eta agregatu ezberdinekin batera, Portland zementua (%75ean klinkerrez osatua, tenperatura altuak behar ditu oinarrizko lehengaia deskonposatzeko) hormigoien %98an erabiltzen da. Klinker-a munduko CO2 emisioen %8aren erantzule dela kontsideratzen da.
Biodibertsitatearengan
duen inpaktu nabarmena, ur eta hare kontsumo handia, kutsadura atmosferikoa,
neurrigabeko hondakin kantitatea, delinkuentzia eta ustelkeria hormigoiaren
alde ilunaren parte dira.
Gure gizartearen hormigoiarekiko menpekotasunak, ez du ibilera alternatiborik errazten. Are gutxiago hazkunde demografiko, ekonomiko eta urbanistikoak eskaera handiagotzen duen mundu batean. Hala ere, hormigoiaren erabilerak argitara uzten dituen desafio garrantzitsuek, gure eraikuntza ohiturak, materialak eta lehentasunezko teknikak bultzatzeko aukera zabaltzen dute. Berriztatzea, lehendikako eraikuntzak zaintzea eta babestea, birziklatzea eta berrerabiltzea lehentasunezko praktikak izan behar dira berriro!
Gai honen inguruan, Bellastock-ek CSTBaren laguntzarekin egindako proiektu interesgarria.
San Francisco Earthquake of 1906, Cleaning bricks – George Williford Boyce Haley – National Archive at College Park (Public Domain)
2011 eta 2013 artean garatutako REBRICK (Market uptake of an automated technology for reusing old bricks) proiektu europearraren helburua, buztin erre adreilu zaharren berrerabilpena bultzatzea zen. Gamle Mursten empresa dinamarkarrak, adreiluetatik hormigoi eta zementu hondakinak kentzeko sistema mekaniko automatizatua jarri zuen martxan. Proiektua, Europar Batasunaren Eco-Innovation programaren bidez kofinantziatua izan zen eta helburua berrerabilpenaren oinarri hauek Europan zehar zabaltzea zen, eskualde bakoitzaren berezitasunak kontuan hartuta. Kalkuluen arabera, berrerabilitako adreilu bakoitzeko 0.5kg CO2-ko ingurumen-onura lortu zen!
Arco di Constantino – Roma 1893-1903, Fratelli Alinari – Rijksmuseum (Public domain)
Eraikuntza elementuen berrerabilpena ez da jardunbide berria. Antzinatetik, sarri erabilia izan da arrazoi ekonomiko eta militarrengatik, defentsa harresien kasuan adibidez, baina baita arrazoi ideologiko eta kulturalengatik ere, ondare-kudeaketa praktiken kasuan esaterako.
Materialen berrerabiltzea (material noble edo dekoratiboak batez ere), ohiko praktika izan zen Erromako inperioaren amaieran zehar, non biltegiratze gune espezifikoak egokitzen ziren. Constantin arkua (315 K.o.) elementu dekoratiboen berrabilpenaren garrantziaren adibide garbia da. Lan egiteko modu hau, spolia (spolium) zentzu negatiboa duen terminoari lotua egon da. Erromatarrek nahiago zuten rediviva saxa adierazpena, definizioz bizitza berria duten harriak (birsortutako edo berriztutako harriak).
Berrerabiltzearen begirada historiko honen bidez, inoiz galdu behar ez zuen bere ohiko ikuspegia itzuli nahi diogu!
Ingurumenaren ikuspuntutik ekonomia zirkularra bultzatzea garrantzitsua dela ikusi dugu, baina, zein izango litzateke honen inpaktua enpleguari dagokionean? Zifra zehatzak ematea zaila den arren, eraikuntza materialen berrerabilpenaz aritzen garenean, enplegu-sorkuntzarako ahalmen handia antzeman dezakegu.
2015an, WRAPek (The Waste & Ressources Action Programme) ekonomia zirkularrari lotutako enplegu-sorkuntza nabarmentzen zuen txostena argitaratu zuen Erresuma Batuan. Gaur egun Europan, 3,4 milioi pertsonek berrerabilpenarekin zerikusia duten jardueretan lan egiten dute eta ekonomia zirkularraren garapenak 1,2tik 3 milioirako enplegu gordin (bruto) sortuko lituzke. Gainera langabezian dauden pertsonen 255 000tik 520 000rako gutxitzea lortuko litzateke (datu hauek enplegu garbiei dagokie).
Gaur egungo garapena jarraituz gero,
2030rako 135 000 enplegu gordin berri sortuko lirateke Frantzian, 81 000
Espainian eta 19 000 Belgikan. Neurri berriekin nabarmen handitu daitezke zifra
hauek.
2015ean Erromako klubak ekonomia zirkularraren abantailei buruzko azterlana argitaratu zuen, 2009ko datu-baseak eta agertoki ezberdinak (energia berriztagarriak, eraginkortasun energetikoa, materia birziklatuen erabilera edo bizitza erabilgarriaren luzapena) uztartuz. 2030rako enplegu sorrera garbiaren igoera iragarri zuen, 500 000 enplegu Frantzian eta 400 000 enplegu baino gehiago Espainian!
