Nola? – 2 orrialdea

Reuse made in Paraguay – 2

Gabinete de arquitectura bulegoak, Laboratorio de Arquitectura eta beste batzuk hasitako bidea (honi buruz hitz egin genuen hemen), hainbat arkitekto gaztek jarraituko dute. Proiektu ezberdinen bitartez, Asunción hiriaren barruan edo handik hurbil kokatutako hiri-etxe luzexken birgaitze proiektuekin batez ere, material ekonomikoez eta artisau-teknikez zein berrerabileraz baliatzen jarraituko dute. Ikuspegi hau, teknologia baxuko arkitektura berritzailearen ardatz da. José Cubilla-k induskatutako lurrarekin burututako proiektuak adibidez, Equipo de Arquitectura-ren kideak inspiratu zituen, beraien bulegoa izango zen Caja de Tierra (2017) proiektua eraikitzeko. Bertan lur zapaldu edo tapialaren teknika berdina erabili zuten. Gainera, beira eta estalkiko lauzaren kofratze zura berrerabili zuten bertako ate eta leihoak fabrikatzeko.

Fuelle Roga, 2017, Asunción (Paraguay) – private owner – OMCM Escritorio de Arquitectura y Urbanismo, Matías Ortiz & María Paz Chamorro (conception) – photo courtesy of OMCM

Peak House (2019) proiektuaren orubearen hondeaketan berreskuratutako harriek, OMCM (Escritorio de Arquitectura y Urbanismo) bulegoa, haien proiektua berrikustera bultzatu zuten, materiala lehengai bezela erabiltzeko. Harri hauek, besteak beste, etxearen kanpoaldeko hormak egiteko erabilitako hormigoi ziklopeoan gehitu ziren. Arkitekto berdinek, Reforma Alas proiektuan (2021), sabai faltsu zaharra eusten zuen zura berrerabili zuten, pergola bat eraikitzeko. Eraispenetatik berreskuratutako hondakin kantitate handiak berrerabili zituzten batez ere, gero Fuelle Roga (2017) eraikuntza berrian integratzeko. Antzinako etxe honen birgaitzeak zati handi baten eraispena eskatzen zuen, baina bertatik ateratako hondakinak proiektua eraldatu zuten. Beste batzuek garatutako eraikuntza teknikak, modu estetikoagoan erabiltzerakoan, hormigoi ziklopeozko modulu prefabrikatuen mihiztatzea adibidez, hondakinak ondasun berri batean bilatuko dituzte, eta aldi berean, ondokoa lortzen dute: “eskulanean gehiago gastatu baina lehengaiak erostea saihestu”.

Casa Ana, 2016, Asunción (Paraguay) – private owner – Mínimo Común Arquitectura, Verónica Villate + Solanito Benítez + Sergei Jermolieff (conception) – photography by Federico Cairoli (courtesy of Mínimo Común Arquitectura)

Mínimo Común Arquitectura bulegoak, beste birgaitze proiektu bat burutu zuen: Casa Ana (2016), landu gabeko itxura duen teknika honen erakustaldi berria. Arkitektoek, adreilu eta txintxor zeramikoak berrerabili zituzten horma berriak sortu eta etxearen barne-espazio berdiseinatzeko. Beraien hitzetan, adreiluzko horma tradizionalak eta hondakinekin egindako modulu prefabrikatuak honela eraikitzen dira, “existitzen zenaren aztarnak izan daitezen, eta berriaren eta zaharraren arteko elkarrizketa berria sortzeko aukera eman dezaten”.

Grupo Culata Jovái arkitektoen Casa Ilona (2013), adreiluen eta neurri txikiago batean txintxorren berrerabilera adibidea da: “horma bat, harrobia bat, materia erabilgarria”. Eraispenetatik berreskuratutako adreiluek berez eusten ez den fatxada osatzen dute. Bertan modulu prefabrikatuak eta horma tradizionalagoak nahasten dira, hondakin zeramikoz egindako hormigoi ziklopeozko lauza baten bidez bereiziak. Adreiluen berrerabilerari, ate eta leiho eta eraispenetatik berreskuratutako zurarenak gehitu behar zaizkio. Eraikuntza berrietako hormetan integratutako txintxorrak eta egitura berrikuntza, arkitektura berri honen klasiko diren arren, beste proiektu batzuetan, adreilu eta beste materialen berrerabilera tradizionalagoa burutzen da. Estudio Ciudad Nueva (2017) proiektuaren kasuan adibidez, arkitekto berdinek, eraispenetatik berreskuratutako materialak berrerabili zituzten. Vivienda Wf (2012) proiektuan berriz, adreiluak eta antzinako zurezko egitura berrerabili ziren tarte-solairua eraldatzeko. Arquitectava-ko kideei elkartutako Grupo Culata Jovái taldeko arkitektoak, beste birgaitze proiektu bat garatu zuten, Cerro Corá 2373 (2017). Bertan, lehendik zegoen eraikuntzaren kontserbazioa eta materialen berrerabilera uztartu ziren. In situ berrerabilitako adreiluez gain, beste hainbat material berrerabili ziren: teilak fatxadan lorategi bertikal bat sortzeko, egitura elementuak leihoburu moduan eta antzinako ateak lan-mahai moduan eraldatuak. Arquitectava taldeak bestetik, harrien mozketatik berreskuratutako hondakinak berrerabili zituen, basaltozko karga-horma baten parte gisa (honi buruzko artikulua Archdaily-n). Gainera, mozketan erabilitako diskoak etxearen sarrerako atean integratu ziren.

Lukas Fúster arkitektoaren Casa/Taller Las Mercedes (2012) proiektuak, aurrekoen berrerabileraren logika laburbiltzen du. Hain zuzen ere, esku-hartze hori “gutxieneko aurrekontu batekin egin behar zen, eta horrek materialak berreskuratzea, aurkitutako guztia berrerabiltzea eta birziklatutako baztertze materialak erabiltzea eskatzen zuen”. Honela, eraikin zaharraren birgaitze prozesuan, adreiluak, teilak, lauza zeramikoak eta armazoi-egitura zaharraren zati bat, eta baita leiho eta ateak ere berreskuratu ziren, dena bertan berrerabiltzeko. Armazoi-egitura berria, berrerabilerako ipe zurarekin eraiki zen eta leihoak beira zatiekin egin ziren. In situ berrerabilitako zura, bata bestearen gainean jarritako tako konprimituz egindako zutabea sortzeko erabili zen. Adreiluak, harlangaitz horma bat egiteko berrerabili ziren, eta beste proiektu batzuetan ikusi dugun logika berbera jarraituz, dekonstrukzio-berreraikitze prozesuaren ondorioz hondatutako aldea kanpora begira jarri zen, fatxaden animazio grafikoa ahalbidetuz. Beste proiektu batean, Plaza de nuestros sueños (2014), Lukas Fústerrek Centro de Desarrollo Comunitario Remansito komunitate-zentroak bultzatutako ekimenean lagundu zuen. Parte-hartze prozesuan, material berrerabili eta emandakoekin, joko eta altzariak egin zituzten. Hala nola, pneumatiko zaharrak edo zoladura egiteko erabilitako txintxor zeramikoak.

Proiektu horien guztien bitartez, alderdi sozialak faktore garrantzitsua izaten jarraitzen du. OCA bulegoa bereziki, honen adibide garbia da, bere ibilbidean zehar, garapen komunitarioko hainbat zentruen eraikuntzan lagundu baitu: Paz del Chaco (2014), Cerro Cora (2015) ou Capiatá (2016). Berrerabilera, gainera, helburu hauek lortzeko bidea izaten jarraitzen du. Vivienda Lui (2016) proiektuaren kasuan adibidez, baliabide ekonomiko ezak, arrazoizko materialen aukeraketan, palet zura, eta eraikuntza soluzioen erabakietan eragin zuen. Estalkiaren isolamendu termikoa ebazteko adibidez, aireztatutako estalki bikoitza diseinatu zen. Beste behin, proiektuen zentzuzko garapena, eraikuntza-berrikuntza eta material eskuragarri eta berrerabiliak batera doaz.

Paraguain berrerabiltzen duten arkitekto eta proiektu zerrendari, messina | rivas arkitektura bulego brasildarra gehitu diezaiokegu. Honen sortzaileak, aurretik aipatutako Gabinete de Arquitectura bulegoan lan egin zuten. Guadalupe Sappia arkitektarekin batera, tokiko material berrerabiliekin eraikitako kapera berriaren, Capela Ingá-mirim (2020, São Paulo, Brasil), egileak dira. Zolatutako bide zahar batetik ateratako 6000 harrirekin eraikitako hiru horma handik, kaperaren espazioa definitzen dute. Honetaz gain, eraikuntza zahar baten adreiluak berrerabili ziren. Bestalde, Casa Angatuba (2018, São Paulo, Brasil) etxebizitzaren birgaitze proiektuan, eraispenetatik ekarritako adreiluak berrerabili zituzten hormigoi ziklopeoan eransteko. Hain berritzailea den low-tech arkitektura honen klasiko handia!

Reuse made in Paraguay – 1

Paraguai, bere arkitektura berritzaileagatik eredu izaten ari da azkenaldian, nahiz eta Europan ikusten ditugun goi-teknologiako konponbideekin kontrajarrita egon. Datozen ingurumen eta gizarte aldaketek, eta gaur egun dugun etorkizun demokratikoaren nahiak, adibide horietan inspiratzera bultzatu behar gaituzte. Izan ere, adibide hauei forma ematen dieten mugak, gureak ere badirela ikus dezakegu. Material naturalak eta bertakoak erabiltzen dituzten teknologia txikiko egitura berrikuntzek, eta berrerabilerak, proiektu jasangarri eta demokratikoen alde jokatzen dute, oraindik ere landa-kultura handia duen eta Hego Amerikako hirugarren herrialde pobreena den honetan. Ideia nagusia, eskura dugunarekin asmatzaileak eta azkarrak izatea da. Horretarako, berrerabilera, arkitektura mota honentzat ezinbesteko tresna bilakatzen da. Solano Benitez eta Gloria Cabral-ek zuzentzen duten Gabinete de Arquitectura bulegoa, adibide isolatua izatetik urrun, arkitektura mota honen ordezkari nagusietako bat da. Adreiluak eta hormigoia nahasten dituen lana, Cartier Fundazioan erakutsia eta 2016ko Veneziako Bienalean saritua (gai honen inguruko artikulua Archdaily-n) izan zen. Proiektu esanguratsuenak beraien herrian bertan burutu dituzte.

Beraien lantokia ohiko prezioa baino zortzi aldiz baxuagoagatik eraiki zutenean, Gabinete de Arquitectura bulegoko arkitektoek, haien sen asmatzailea erakutsi behar izan zuten material merke eta berrerabiliak erabiltzerakoan, tartean hormigoia eta artisau adreiluak (gai honen inguruko artikulua Archdaily-n). Eladio Dieste arkitekto uruguaitarraren lanaren antzera (azken honen Cristo Obrero elizaren proiektua ikusgarri Archdaily-n), material hauen erabilera ez da oztopo arkitektura eta egiturarekin esperimentatzeko. Honela izan zen Casa Esmeraldina (2002) proiektuaren tolesturadun fatxadaren eraikuntzan. Panel prefabrikatuekin eraikia, adreilu berrerabiliekin egindako aparejuak, lortutako azalera maximizatzea eta behar diren adreilu kopurua murriztea ahalbidetu zuen, kosteak gutxituz. Apareju berdinarekin, Gabinete de arquitectura bulegoak, modulu prefabrikatuz osatutako beste sistema bat garatu zuen, kasu honetan triangulazioz muntatua. Hau, Centro de Rehabilitación Infantil de la Teletón (honi buruzko artikulua Archdaily-n) delakoaren sarrerako arku handi saretuaren eraikuntzan erabili zen. Zentruaren eraikin nagusian beirazko ate eta lauza zeramikoak ere berrerabili ziren, eta gainera tolesturaz osatutako fatxadaren ideia lantzen zuen.

Proiektu honetan adreiluak berrerabiltzen ziren arren, barneko arkuetako bat, eraispenetatik ateratako hondakin zeramikoz osatutako hormigoi ziklopearekin eginda zegoen. Triangulazioz edo tolesturen bidez mihiztatutako hormigoi ziklopeozko panel prefabrikatuetan integratutako adreilu edo txintxorren berrerabilera, Gabinete de arquitectura bulegoaren ezaugarri nagusi bilakatu zen horrela. Berrikuntza hauek, Quincho Tia Coral (2016, honi buruzko artikulua Archdaily-n) proiektuan ere aurki ditzakegu, non pergola, beira berrerabiliz eta batez ere txintxor zeramikozko hormigoi ziklopeoz osatutako modulu triangeluarrez eginda dagoen. Beste eskala batean, logika berbera erabili zen, Facultad de Arquitectura, Diseño y Arte (FADA) de la Universidad Nacional de Asunción (UNA) delakoaren handitze proiektuan. Fatxada osoa sistema saretuarekin eraiki zen. Beste hainbat proiektuetan ere, hormigoi ziklopeozko panel prefabrikatuak erabili ziren: TEXO Fundazioa (2017), BASA bankua (2018) eta geroago Pabellón de Composta de la Casa Wabi (Mexiko, 2020, honen inguruko artikuluak Dezeen web-orrian edo Arquine aldizkarian) delakoaren itxituran, lauza moduan lurrean kokatuak edo kableen bidez sapaitik eskegiak.

Paraguaiko panorama arkitektonikoaren beste figurek ere, Gabinete de arquitectura bulegoaren norantza berbera jarraitzen dute. Honela, Javier Corvalán eta bere Laboratorio de Arquitectura bulegoan, materialen berrerabilera eta berrikuntza arkitektonikora jotzen dute eraikuntza kosteak murrizteko. Sabaia, bere proiektuen elementu garestienetako bat da, eta arkitektoaren arreta erakartzen du. Casa Hamaca (2010) proiektuan adibidez, estalkia xafla metaliko uhinduz eta beste obretako soberakinetatik aterako zur aglomeratu taulaz eginda dago. Sabaia, adreiluzko bi horma inklinaturen artean zintzilikatua, hamaka forma ematen diote eta bertan aurkitutako harriz lastatua dago. Casa Umbráculo (2007) proiektuan, eraikuntza zahar baten birgaitzea, palet zurez egindako ganga formako estalkia gehituz burutu zen. Era berean, Yvapovo (2016), zurezko pergola batez estalitako adreiluzko pabiloia, hau ere gangaduna, eraispenetatik ateratako materialekin eginda dago (zura eta adreilua).

Lan egiteko beste modu bat, lehengai moduan, induskatutako lurra erabiltzea da. José Cubilla arkitektoak hauxe bera egin zuen Takuru etxebizitzan (2016), non erakintzaren bolumenaren %85a obran bertan erauzi den lurrez osatuta dagoen (ikusi artikulua Archdaily-n). Ur depositu gisa erabiltzen den hobi handi bat da, eraikuntzan erabiliko den lurra hornitzen duena. Beste batean, arkitektoak, harria erabili zuen partzialki hondoratua dagoen Pleasure Point etxebizitzan (2005, artikulua ikusgarri The Society Paraguay plataforman). Kasu batean zein bestean, material naturalen aukeraketak, bere ingurumenera ondo egokitzen diren proiektuetara darama. Lehenengoak, bistaratutako arroka dirudi eta besteak, aldiz, inguruko lurrez egindako eskultura. Ara Pytu etxebizitzan (2016) (ikusi artikulua Archdaily-n) erabilitako harria ez da bertan erauzten, baina, berrerabilera materiala da.

Berrerabilera adibide hauek ez dira kasu isolatuak eta Paraguaiko panorama arkitektonikoa bultzatzen duten baloreak islatzen dituzte. Bertako materialen erabilera, merkeak eta berrerabiliak, zein eraikuntza praktika konkretuen aukeraketa, eraikuntza kosteak murrizteko moduak dira batez ere, baina gainera, gizarte, kultura eta ingurumen-kezken berri ematen dute. Proiektu ezberdin hauek, estetika amankomuna dute, baina, estiloa soilik aipatzea, arkitektura hau ikuspuntu formal hutsera mugatzea litzateke. Ideia eta idealak defendatzen dituen mugimendua da batez ere. Honek arkitekto gazteen belaunaldia inspiratuko du, horietariko asko UNA-ko FADA-ko Taller E delakoan parte hartutakoak. Arkitekto gazte hauen eraikuntza berriak eta berrituak, kostu txikiko materialez eta artisau teknikekin egindako arkitektura berritzailearen ikuspuntua dute amankomunean.

The New York Times egunkarian 2020an argitaratutako artikuluak Paraguaiko arkitektura garaikidearen panorama interesgarria erakusten du. 2018an, Gloria Cabral arkitektoari Women in Architecture Moira Gemmill Prize saria eman ziotenean, The Architectural Review aldizkariak artikulua argiteratu zuen. Azkenik, Global Award for Sustainable Architecture 2021 sariak eman zirenean, Solano Benitez eta José Cubillak emandako hainbat hiztaldiren bideoak argitaratu ziren.

Baksteen

dnA house, 2013, Asse (Belgium) – private owner, BLAF architecten (conception) – photography © Stijn Bollaert (courtesy of BLAF architecten)

Berrerabilera adreiluz eraikitako eraikuntza garrantzia irabazten ari da, adreilua eraikuntza material nagusietakoa den herrialdeetan. Gaur egun, hala ere, material hau nagusiki estaldura moduan erabiltzen da eta berrerabilera adreiluek logika berbera jarraitzen dute. Egitura funtzio ezak, adreilu zaharrak proiektu berri batean integratzea erraztu dezake. Hala eta guztiz ere, horietariko askok adreilu berriek baino ezaugarri hobeak dituzte. Hala adierazi zuen BLAF architecten arkitektura-estudioak, Belgikan familia bakarreko etxebizitzak eraikitzeko egindako probetan. Belgikan, Flandrian bereziki, baksteen-a (adreilua nederlanderaz) tradizioz asko erabiltzen den materiala da. Ez da harritzekoa, hortaz, bigarren eskuko adreilu hornitzaile asko aurkitzea. Brick Wall City ikerketa-proiektuaren bitartez, BLAFeko arkitektoek, birmoldatze proiektuetan material horrekin lan egiten ohituak, adreilu berrerabilia aukeratu zuten, eta, gainera, jatorrizko egitura-funtzioa mantendu zuten. Beraz, harlangaitzezko horma kargakoa izango da!

Adreiluak berrerabiltzeko ikuspegi hori, praktikan jarri zen, Asse-n, dnA etxea eraiki zenean. Ideia nagusia, isolamenduaren inguruko estandar berriak, etxe tradizionalen eraikuntza erraztasunarekin eta hauek eskaini dezaketen egokigarritasunarekin konbinatzea zen. Beraz, dnA etxean elkarrekiko modu independentean funtzionatzen duten adreiluzko euste-hormak eta zurezko egitura arinago bat aurki ditzakegu. Adreiluzko hormek estalkia eusten dute, eta eraikinari inertzia termikoa ematen dioten arren, zurezko bilbadura egiturak barneko solairuak osatzen ditu eta isolamendu jarraia ahalbitzen du. Eraikuntza sistema hibrido honek, kaxa bat beste kaxa baten barruan, material bakoitza modu bereizi batean tratatzen ditu. Honela, ondoz ondoko geruzen bidez, eraikinaren balio-bizitza luzatzea lortzen dute, barrutik berritu daitekeelako, kanpoko itxura eraldatu gabe. Egituraren ikuspuntutik, angelu zuzen ugariek eta hormigoizko habe inguratzaileek, 50m³ berrerabilera adreiluz osatutako estalduraren egonkortasuna sendotzen dute. Sistema honen hautaketarako, estetika eta ingurumen alderdiak kontuan hartzeaz gaina, alde ekonomikoan onuragarria izan daitekeela frogatu zen.

gjG house, 2015, Gentbrugge (Belgium) – private owner, BLAF architecten (conception) – photography © Stijn Bollaert (courtesy of BLAF architecten)

Gentbrugge (Belgika) hirian burututako gjG etxearen proiektuan, arkitektoek berrerabilera adreiluz egindako euste-hormen inguruko esperimentuei jarraipena eman zieten. Proiektu honetan, adreiluzko hormaren egonkortasuna lortzeko angelu zuzenek erabili beharrean, zuhaitzez beteriko ingurunean uztartzen diren horma kurboak diseinatu zituzten. Beste moldaera bat jarraituz, kasu honetan barnealdeko adreiluzko azala estalkiaren euskarri bilakatzen da, kanpoaldeko adreilu azalak estaldura funtzioa duen bitartean. Bi adreilu azal hauen artean isolamendua kokatzen da. Isolamenduz beteriko ohiko horma hutsaren, adreiluzko harlangaitz lan aldaera honek, adreiluak galdutako lekua berreskuratzea ahalbidetzen du. Estaldurarekiko independentea den zurezko eta altzairuzko egiturak, solairuak osatzen ditu.

Proiektu hauetaz gain, BLAFeko arkitektoek adreilu-modelo berriak diseinatu dituzte. Adreilu hauek, arinagoak diren harlangaitz lan adreiluak ez bezala, horma trinkoak eraikitzeko aproposak dira. Aurreko erabiltzaileek utzitako adreiluak berrerabiltzen ditugunean, ez dugu ahaztu behar, etorkizuneko eragileentzat dena prest utzi beharra dagoela. Horretarako, kalitate handiko material iraunkor eta gogorren erabilera eta desmuntaketa eta denbora luze batez eraikinaren moldagarritasuna ziurtatzen dituzten eraikuntza sistemak erabili beharko ditugu. BLAF estudioko arkitektoek bi alde hauek lantzen dituzte, bai materialena, berrerabiliz eta adreilu mota berriak garatuz, eta baita eraikuntza sistemena ere, egitura-sistema bereiziak dituzten gainjarritako geruzen erabilera bultzatuz.

DnA etxeari buruzko informazio gehiago Opalis web-orrian. Belgikako adreiluaren federazioak (Fédération Belge de la Brique) hiru hileko aldizkaria argitaratzen du eta 2021ko iraileko aleak berrerabilerako adreiluez eta BLAF architecten-en bi proiektuei buruz hitz egiten zuen Briques de réemploi. Archdaily web-orrian proiektu hauei buruzko informazioa ere aurki dezakegu, hemen eta hemen.

CHARM

CHARM (Circular Housing Asset Renovation & Management) proiektu europarraren (Interreg North-West Europe) helburu nagusietako bat etxebizitza sozialen kudeaketan, eraberritzean eta eraikuntzan, materialen berrerabilera optimizatzea da. Izan ere, proiektuak gaur egun eraikuntza eta eraispen hondakinen (EEH) birziklapena hobetzeko joeratik urrundu nahi du, askotan downcycling (infrarreciclaje) batera eramaten duena. Hemen, beraz, eraikuntzako materialak ahalik eta hobekien berrerabiltzea dago jokoan. Erakustaldiaz gain, CHARM proiektuaren beste helburua, bazkide eta sektore guztiak ikuspuntu berritzailea integratzea da. Proiektu honek, etxebizitza sozialeko erakundeak eta etxebizitzaren eta ikerketaren inguruko beste eragileak TU Delft (Delft University of Technology) unibertatsitatearen inguruan biltzen ditu. Guztira, erakunde bazkide hauen lanari esker, downcycling-etik 40.000 tona material salba daitezkeela iragarri dute!

CHARM proiektuak, beste proiektu europarren, FCRBE edo BAMB, helburu antzekoak ditu. Haiekin elkarlanean aritzen den arren, etxebizitza sozialari aplikatutako ekonomia zirkularra du ardatz. Honela, etxebizitza sozialeko erakundeen elkarlanari esker, lau herrialde ezberdinetan garatu diren proiektu pilotuetan, material berrerabilien zirkulazioa ahalbidetzen duten estrategia zehatzak ezarri dituzte. Zuzentarauak emateak eta truke-plataformak ezartzeak, estrategiak garatzen lagundu behar dute. Hauek, eraberritze edo eraikuntza berrian, bai in situ edo ex situ burututako berrerabileran eta baita berrerabilera helburu duen diseinu zein eraikuntzen kasuan ere aplikatu daitezke.

Honela, Ingalaterran, GreenSquareAccord ekimenak, zurezko etxebizitzak eraiki zituen, hauen muntaia, desmuntaia, birmuntak eta etxebizitzen osagaien berrerabilera sustatzeko helburuarekin. Frantzian, Paris Habitat proiektuak aurretik garatutako proiektu pilotuetako esperientzia erabiliko du, hainbat eraberritze lan burutzeko (Ville de Paris eta Backacia-rekin lankidetzan), beraien berrerabilera bolumena bikoiztu eta materialen truke plataforma bat eratzeko. Material berrerabilien erabileran kontzientziatzeko helburuarekin, Woonbedrijf proiektu herbeheretarrak, etorkizuneko maizterrak eta auzoteria, etorkizuneko dekonstrukzioa ahalbidetzeko diseinatutako eraikuntza berrien sortze-prozesuan sartu ditu. Azkenik, Belgikan, Zonnige Kempen proiektuak (Rotor-ek lagunduta), bilketa eta berrerabilera in situ integratzen dituen eraberritzea eta materialen trukerako plataforma baten sorrera garatu ditu. Era berean, dekonstrukziotik datozen materialen berreskuratze-tasa eta eraispen bidez egindako antzeko proiektu batena alderatuko ditu.

Hemen, proiektu pilotu ezberdinen deskribapen zehatzagoa aurki daiteke.

Reusing posidonia

Formenteran, Balear Uharteetan burututako LIFE Reusing Posidonia proiektuaren xedea, etxebizitza-sozial eraikin baten aztarna ekologikoa nabarmenki murriztea zen. Horretarako, tokiko baliabideak eta artisau teknikak erabili ziren, irtenbide horien bideragarritasuna frogatzeko asmoarekin. Helburua, eraikuntzari loturiko CO₂isuriak eta hondakin ekoizpena %50ean gutxitzea zen, proiektuaren kostu gehigarria %5tik behera mantenduz. Klima-aldaketaren ondorioetara egokitu nahi duen proiektu hau 2018an amaitu zen, eta bertan babes ofizialeko 14 etxebizitza sortu eta monitorizatu ziren. LIFE programa europearraren barruan (LIFE12/ENV/ES/000079, LIFE+ 2012), etxebizitza babestuen sustapena oinarritzat duen Instituto Balear de la Vivienda (IBAVI) erakunde publikoak zuzendu zuen proiektua, Balear uharteetako autonomia erkidegoko energiaren eta aldaketa klimatikoaren zuzendaritza nagusiarekin lankidetzan. Beraien helburuak lortzeko, IBAVI-ko arkitektoak arkitektura tradizionalean inspiratu ziren, tokiko baliabideak erabiliz. Tartean posidonia itsas-landarea. Hondartzetara iristen diren hosto hilak isolamendu eta material berrerabili gisa erabiltzen ziren!

Ingurumen-onurez gain, alderdi ekonomikoa eta soziala ere garrantzitsuak dira proiektuaren arduradunentzat. Beraien esanetan: “1500km-tara kokatzen den industria kimikoan inbertitu beharrean, aurrekontu berdina erabiliko dugu kualifikazio txikiko eskulanean”. Etxebizitza soziala bultzatzeaz gain, tokiko artisau-industria ekologikoa sustatu nahi zuten. Teknologia baxuko arkitekturaren garapena, uhartean eskuragarri dauden baliabideen (arenisca, arcilla, cerámica, cal aérea), ingurumen-ziurtagiria inportatutako materialen (madera, cal hidráulica) eta material berrerabilien erabilera, helburu hauek lortzeko konbinazioa ezinhobea da. Honek guztiak, diseinu fasetik material hauek integratzeko eraikitze-sistemak kontutan hartzea eskatzen du. Era berean, eraikinaren energia-efizientzia azpimarratu zen, kasu honetan A klasekoa, bereziki hormigoi zelularra erabiliz. Arkitektura tradizionalaren eragina, etxebizitzen diseinu bioklimatikoan ere nabari da. Pergola, pertsiana eta atari-aterpeak ez dira soilik apaingarri, eta fatxadan jarritako kableek landare igokarien garapena errazten dute.

Reused construction pallets and dry Posidonia, LIFE Reusing Posidonia, 2017, Sant Ferran (Formentera, Balearic Islands) – foto: IBAVI (courtesy of IBAVI)

Proiektuaren funtsezko elementuetako bat posidonia da, hondartzen kontserbaziorako ezinbestekoa den alga babestua. Hau erabili ahal izateko baimena behar da. Hala ere, hondartzetara iristen den posidonia kantitate handiak, gainbegiratuta, gaineko geruza jasotzeko aukera ematen du. Gehiegizko bolumen horiek, uharteko eraikuntza berrien isolamendua burutzeko erabili ziren. Bestetik, zenbait probatan ikusi zen moduan, behin lehortzen denean ez du tratamendu osagarririk behar, itsasoko gatzak konserbatzaile eta biozida gisa jarduten baitu.

Reused woodwork in interiors and gates, LIFE Reusing Posidonia, 2017, Sant Ferran (Formentera, Balearic Islands) – foto: José Hevia (courtesy of IBAVI)

Posedonia algaren ustiapenaz gainera, berrerabilerak ere garrantzi handia du proiektuan. Honela, etxebizitzen barneko arotzeriak berrerabilitako ate eta leihoz osatuta daude, eta beheko solairuko kanpoko ateak somier zaharretatik ateratako pinu zurez eginak daude. Berrerabilitako elementu hauek Mallorcako Fundació Deixalles-ak (ingurumen eta hondakinen kudeaketa arloetan lan egiten duen ekonomia solidarioaren fundazioa) eman zituen. Zur zaharrez egindako ate eta leihoak neurri moldaketak izan zituzten, eta panel labainkor moduan erabili ziren, hauen integrazioa errazteko. Guztira, ehun elementu baino gehiago berrerabili ziren! Induskatutako lurren edo homigoi zelular obra-hondakinez bestalde, hainbat palet berrerabili ziren, hauek bueltan penintsulara bidaltzea oso garestia baitzen. Paletak estalkian erabili ziren, posidonia banatu ondoren, OSB panelak eusten zituen bigarren mailako egitura gisa.

Azkenean, hondakinak eta CO₂isuriak murrizteko hasierako helburuak erraz lortu ziren. CO₂ isurien gutxitzea adibidez %63koa izan zen. Proiektuak jarraitzen duen logikak, diseinu bioklimatikoa, artisau tekniken erabilera eta tokiko material edo berrerabilien erabileratik hasita, helburu sozialera arte, berrerabilera, beste printzipio batzuekin batera, arkitekturaren eta eraikuntzaren ikuspegi berri baten osagaitzat hartzearen garrantzia erakusten du. Lan egiteko modu berriak dira, non eskura dauden berrerabilera materialak, baliabide naturalak bezala, une bakoitzean ezberdinak izaten diren. Balear uharteetan arotzeriak eta posidonia izan dira, zeintzuk erabiliko ditugu beste leku batzuetan?

Proiektuaren web-orriko eduki guztia eta artikulu honetan azaldu duguna, Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike (CC BY-NC-SA) 4.0. lizentziapean eskuragarri dago. Gainera, proiektuan sakontzen duen argitalpen bat aurki daiteke, hemen deskargatu daitekeena. Honetaz gain, proiektuari eskainitako erakusketa ibiltaria aurkeztu zen Sevilla, Madril eta Bartzelonan.

Proiektuaren filosofia, beste batzuentzan inspirazio bilakatu zen. Honela 2021ean IBAVI-ko arkitektoek zuzendutako etxebizitza sozial proiektu bat burutu zuten. Bertako hareharri eta posidoniaz gain, estalkian kofratze-panelak berrerabili ziren. Arquitectura Viva aldizkariaren web-orrian, honi buruzko artikulu bat eta Formenterako proiektuari buruzko hau aurki ditzakegu.

Reuse at school

Porto Marghera workshop with salvaged wood, 2013, Venice – Iuav (client), TYIN tegnestue (architecture), students from Iuav (build by) – photo courtesy of TYIN tegnestue

Lehenago artikulu honetan aipatutako BRIC eta MØDÜLL proiektu belgikarrak, berrerabilera eta formakuntza uztartzen dituzte, eta bereziki eraikuntzarekin erlazionatutako ofizio teknikoetako ikasleei zuzenduda daude. Beste proiektu batzuk berriz, arte eta arkitektura eskoletako ikasleei bideratuta daude. Jarraian, berrerabilerarekin esperimentatzeko forma antzekoa duten proiektu ezberdinak aurkeztuko dizkizuegu:

Brighton Waste House, %85ean eraikuntzako hondakinez osatutako eraikina da, University of Brighton-ren (Erresuma Batua) eremuan kokatua, ikasleek egunero erabiltzen dute. Guztira, arkitektura, diseinu eta eraikuntzako 300 ikaslek parte hartu zuten eraikuntzan, 2013 eta 2014 artean, besteak beste, Duncan Baker-Brown arkitektoaren zuzendaritzapean. Azken honek, FCRBE proiektuaren barnean garatu zen School of Re-construction zelakoan parte hartu zuen aurretik eta “The Re-Use Atlas: A Designer’s Guide Towards a Circular Economy” liburuaren egilea da.

Rural Studio, School of Architecture, Planning and Landscape Architecture of Auburn University (Alabama, EE. UU.) unibertsitatearen sortze-gauzatze programa bat da. Helburua, ikasleak arkitektura proiektuen testuinguru sozialaren inguruan sentsibilizatzea, eta aldi berean, kolektibo zaurgarrientzako eraikinak egitea da. Mila ikasle inguruk 200 proiektu ezberdinetan parte hartu dute, tokiko material merkeei lekua eginez, horietariko asko berrerabiliak.

RAKE erakusketa espazioa (RAKE Visningsrom), 2011ean, Trondheim, Oslo eta Bergen-ko arkitektura eskolako ikasleek eta ikasleentzat egindako tailer baten emaitza da. 2014ean, pabilioia tokiz aldatu zen, materialen berrerabilera agerian jarriz. Fatxadaren kanpoko azala osatzeko, leiho berrerabiliak erabili ziren. Proiektu honen inguruko artikulua ArchDaily web-orrian irakur daiteke.
TYIN Tegnestue bulegoko arkitektoak, aurretik RAKE erakusketa espazioaren eraikuntza prozesuan parte hartu zutenak, ikasle askorekin lan egiteko ohitura zuten haien proiektuetan, tokiko materialak eta material berrerabiliak integratuz. Halaber, proiektuetariko asko bertako komunitateekin kolaborazio estuan garatu ziren, Asian batez ere, baina baita Europan ere. Porto Marghera proiektua adibidez, 2013an Venezian, Iuav-ko (Veneziako unibertsitatea) ikasleen laguntzarekin burutu zen. Proiektua, aurreko urteko Arkitektura Bienaleko Kanadaren pabilioitik ateratako zurarekin eraikitako egitura multzoa zen. 2013an Lista-n (Norvegia), Tecnológico de Monterrey-ko, Puebla (México) eta NTNU-ko (Norges teknisk-naturvitenskapelige universitet, Norvegia) ikasleek guztiz itzulgarria zen zurezko pabilioi (Lyset paa Lista) baten garapenean parte hartu zuten.
Santiago Cirugeda arkitekto sevillarrak, Recetas Urbanas arkitektura bulegoaren bitartez, autoeraikuntza, autogestioa eta esperimentazioa sustatzen ditu herritarren partaidetza eta jabetze logika jarraituz. Bere gai gustokoenetako bat materialen berrerabilera da eta bere proiektuetan ikasle ugarik parte hartu dute. Honela, 2004ean, material berrerabiliak erabiliz eta Granadako unibertsitateko ikasleen laguntzarekin, Aula Abierta espazioa eraiki zen. Geroago, 2012an desmuntatua eta Sevillan berreraikia izan zen. 2016an, Madrilgo Diseinuko Goi Eskolaren handitzea inauguratu zen, ikasleen lanari esker ikasle eta irakasleentzat pentsatua. La Escuela Crece proiektua eraikitzeko erabilitako materialen %85a berrerabilia da.

Frantzian, duela 15 urte sortutako Bellastock festibalak, urtero 1:1 eskalan egindako hiri iragankor baten sortzea proposatzen die arte eta arkitektura eskoletako ikasleei. Festibala, izen bereko arkitektura kooperatibak sortu zuen. Esperimentuak, besteak beste, materialen berrerabilerarekin lotura dute. Festibala atzerrian ere garatu zen, Madrilera iritsi zen, 2012an, 2013an eta 2014. urtean, Madstock taldearen gidaritzapean.
Frantzian, Pôle 21 hezkuntza-proiektuaren eta ENSA (École Nationale Supérieure d’Architecture) Marseillako bere irakaskuntzaren esparruan, Marc Huygen, “La poubelle et l’architecte – Vers le réemploi des matériaux” liburuaren egilea eta 2009an abian jarri zen berrerabilerarako sare europarraren bultzatzaileetako bat, material jasangarri edo berrerabiliak erabiltzen dituzten esperimentuetan parte hartu zuen. ENSA Marseille eta UGA (Université Grenoble Alpes) Grenoble-ko, eta geroago ENSA Grenoble-ko ikasleak materialen bilketan eta autoeraikuntzan jardun ziren Barjols herrian, eta duela gutxi, Correns eta Eurre herrietan. Informazio gehiago lortzeko, Plaine page edizioek argituratutako “Pôle 21 – 2 ans de réemploi à Barjols” obra kolektiboa edo UGA-ren web-orrian ikus daitekeen artikulua kontsulta daitezke. Lehendik, 2010tik 2012ra, logika berdina jarraituz, Jean-Marc Huygen-k hainbat ikaslek lagunduta, antzinako tabako fabrika batean burutu ziren esperimentuetan parte hartu zuen, Friche la Belle de Mai (Marseilla). Honi buruzko informazio gehiago aurki daiteke web-orri honetan.
Arkitektura eta ingeniaritzako ikasleentzat eraikuntzan berrerabileraren hastapen gisa, NA architecture (Francia) agentziak ikuskatuta, bizikletentzako aterpeen bi propotipo burutu eta aurkeztu ziren Grenoblen.
Cyrille Hanappe (AIR Architectures eta Actes et Cités) arkitekto frantsesak, ENSA Paris-Belleville eta ENSA Bretagne eskoletan burutzen duen irakaskuntzaren barruan, ikasleak, egoera larrian dauden biztanleekin lan egitera eramaten ditu, berrerabileraz baliatuz. Besteak beste, txabola auzo batean bizi ziren biztanleentzako, sukalde kolektibo (ate eta leihoen berrerabilera), harraska eta komunitate-areto baten (zurezko mudantza-kaxa, kartel eta leihoen berrerabilera) diseinuan parte hartu zuten.
Berrerabilerarekin zerikusia duten esperimentuak burutzen dituen Atelier Na (Francia) bulegoak, udako eskola, mintegi edo partaidetza-obretan parte hartu zuten, eta Estrasburgo-ko (Francia) Institut National des Sciences Appliquées (INSA) eskolako ikasleekin batera, material berrerabiliekin eraikitako bi modulu gauzatu zituzten.
Raumlaborberlin (Alemania) arkitekto kolektiboak, hondakin kontsideratzen diren materialekin egindako partaidetza proiektuetan espezializatua, 2011an, Officina Roma eraikitzeko tailer bat antolatu zuten. Villa iragankor honen eraikuntzan Italia osoko ikasleek parte hartu zuten, eta besteak beste, botila, auto-ate eta gasolina bidoiez osatuta dago. Proiektua, MAXXI (Museo nazionale delle arti del XXI secolo) museoak proposatuta “Re-Cycle: Strategies for Architecture, City and Planet” erakusketaren esparruan egin zen 2012an Erroman. 2018an, Berlinen, kolektiboak hainbat ikaslerekin batera Floating University eraiki zuen, gaur egun elkarte den, ikasketa eta ikerketa gunea. Officina Roma-ren inguruan, artikulu hau ikus daiteke Designboom web-orrian. Floating University proiektuari buruz, ArchDaily atariko beste artikulu hau.
2019an Heilbronn (Alemania) hirian egindako German National Garden Show (BUGA) ekimenaren esparruan, Karlsruher Institut für Technologie (KIT) zentruko ikasleek irakasleekin batera Mehr.WERT.Garten (Added.VALUE.Garden) eta Mehr.WERT.Pavilion lorategi eta pabilioiaren sorkuntzan parte hartu zuten. Pabilioia eta honen ingurunea material berrerabiliz eta birziklatuz osatuta daude nagusiki, egitura osatzen zuen metal berrerabilia edo fatxada inguratzailea eraikitzeko beira adibidez.
2022an Aalborg (Dinamarka) hirian, bosgarren International Conference on Structures and Architecture konferentziaren barruan burututako Ephemeral Permanence 1:1 tailerrak, unibertsitate ezberdinetako ikasleei eraikuntza zirkularrarekin esperimentatzea ahalbidetu zien. Experimentu honen osagaiak, materialen berrerabilera (zutabe metalikoak, zurezko habeak eta panelak, hormigoi blokeak, adreiluak, teilak) eta guztiz desmuntagarria zen pabilioi txiki baten diseinua (muntaiareko baraila metalikoen eta soka elastikoen erabilera) izan ziren. Proiektuaren ikuskatzaileak ere hainbat unibertsitatetik etorriak ziren (Aalborg University, ETH Zürich eta University of Antwerp). Hona hemen gai honen inguruan ArchDaily argitaratutako artikulua.
Azkenik, ZHAW (Zurich-eko Fachhochschule Winterthur hirian, Suiza) eskolako ikasleeen Baubüro in situ arkitektoen lanetan izandako partaidetza gogoratu nahi dugu.

BRIC

Brusela hiriaren eskualdearen ekonomia zirkularraren programaren esparruan (Programme Régional en Économie Circulaire – PREC/Be Circular) eta BAMB (Building as Material Banks, hemen honi buruzko artikulua) proiektu europarraren laguntzarekin jaio zen BRIC (Build Reversible In Conception) proiektua. Zehazki, efp, ikas-ekinezko heziketa zentruan sortu zen, non besteak beste, eraikuntza ikasketak irakasten diren. BRIC, ekonomia zirkularraren eta itzulgarritasunaren printzipioak ezin hobeki integratzen dituen eraikin jasangarri, modular eta ebolutiboa da. Efp zentruko ikasleentzat eta haiek beraien eskuekin eraikia, etorkizuneko eraikuntzako profesionalak praktika zirkularren inguruan trebatu eta sentsibilizatzeko tresna didaktiko eta pedagogikoa da. Honela, proiektuaren helburu nagusietako bat eraikuntza materialen berrerabilera da. Azpimarratzekoa da, berrerabilera eta itzulgarritasunaren integrazioaz gain, material jasangarrien, autonomia energetikoaren, euri-uren kudeaketaren eta ur grisen berreskuratzearen bidez ere bermatzen duela BRIC proiektuak ingurumen-errendimendua.

Reused materials from BRIC 1 – efp asbl (client), Karbon’ architecture et urbanisme (architecture) – photo courtesy of Karbon’ architecture et urbanisme

Proiektua, ondoz ondoko hiru eraikinez osatuta dago, BRIC 1, BRIC 2 eta BRIC 3, ia osoki aurreko eraikinaren materialez eraikia. Pabilioi bakoitzak itxura, bolumetria eta erabilera propioa ditu. Eraikuntza, dekonstrukzio (desmuntaketa) eta berreraikitze zikloak lau urtetan zehar luzatu ziren eta irrati-estudio erabilera zuen BRIC 3 eraikina, 2021ko ekainean inauguratu zen. BRIC 1 osatzen zuten materialak berrerabiliak ziren arren (xafla metaliko, zurezko zoruak, estaldura eta arotziak), diseinu itzulgarriaren bidez lortu zuten batez ere, berrerabilera estrategia martxan jartzea. Lehenengo deskontrukzioaren ostean, inbentarioa burutu zen eta Karbon’ (Karbon’ architecture et urbanisme) bulegoko arkitektoek BRIC 2-aren diseinuan lan egin ahal izan zuten desmuntatutako materialak integratuz. Logika berdinarekin, arkitektoek, eraikinaren handitzea burutu zuten BRIC 3-an eraldatzeko. Guztira, adar ezberdinetako ehundaka ikaslek formakuntza jaso ahal izan zuten pabilioi ezberdinen eraikuntzan zehar.

BRIC 1 deconstruction and BRIC 2 construction, 2018-2019, Brusels – efp asbl (client), Karbon’ architecture et urbanisme (architecture) – photo courtesy of Karbon’ architecture et urbanisme

Oinarri mugigaien gainean eraikitako plataforman kokatua, BRIC-en egitura zurezko zutabe eta kaxa bidezko sistema batez eraikia zegoen, eta hauek konfigurazio ezberdinen arabera elkartu edo pilatu zitezkeen. Loturak mekanikoak ziren eta torlojuen kokapena markatuta zegoen desmuntaketa errazteko. Xafla metalikoa behin eta berriz erabili zen estalki eta fatxadan, eta hasiera batean estaldura gisa erabili ziren zurezko panelak, neurrira moztu eta teila eta fatxadan ezkata moduan erabili ziren. Buztin estaldura nahiko erraz berrerabili daitekeen arren, ikasleek, berrerabilerarako zur trinkoa, OSB taulak baino egokiagoa dela egiaztatu ahal izan zuten. Gainera, zelulosa isolamendua instalatzen erraza bada ere, deskontrukzio garaian xurgapen prozesua konplexuagoa zela ikusi zuten, egituraren zurezko kaxetan hainbat zulo egin behar baiziren. Zur-zuntzezko panelek malgutasun handiagoa eskaintzen zuten.

BRIC proiektuari buruzko etapa ezberdinei buruzko argiltapenak kontsulta daitezke BAMB proiektuaren web-orrian. Archi Urbain bideoblog-aren web-orrian frantsesez, BRIC 3 proiektuaren azken bertsioa aurkezten duen programa aurki dezakegu.

Amaitzeko, berrerabilera eta etorkizuneko eraikuntza sektoreko eragileen formakuntza protagonistatzat dituen Bruselako beste proiektu bat aipatu nahi dugu. CDR Construction-ek antolatutako lehiaketa baten esparruan, Bruselako ikasleak eraikin modular, desmuntagarri eta garraiagarri bat eraikitzeko lanetan trebatu ziren, MØDÜLL (2015) eta MØDÜLL 2.0 (2017). Informazio gehiago, frantsesez, Guide Bâtiment Durable aldizkarian.

BAMB

BAMB (Buildings As Material Banks) ikerketa eta berrikuntza proiektu europarrak (Horizon 2020), 7 herrialdetako 15 kide bildu zituen eraikuntzaren sektorean logika zirkularra finkatzeko asmoz. Lau urtez, 2015tik 2019rarte, partaideen helburua eraikuntza materialei bere benetako balio itzultzea izan zen, hondakin gisa amaitu ez zezaten. Horretarako bi tresna erabili ziren: materialen pasaportea (Materials Passport) eta eraikinen diseinu itzulgarria (Reversible Building Design). Hauek, zuzentarau, gomendio politiko eta eredu ekonomiko zirkular berriek lagundu zituzten. Sei proiektu piloturi esker, estrategia berri hau probatu ahal izan da. BAMB proiektuaren web-orrian kontsulta daitezkeen zenbait argitalpenek garatutako esperientzien berri ematen dute.

Eraikin itzulgarrien diseinua, eraberritzea sinplifikatuz, barne edo kanpoko eraldaketa eta osagailen berrerabilera, Belgikan(Circular Retrofit Lab eta Build Reversible In Conception), Bosnia-Herzegovina (Green Design Centre) eta Herbeheretan (Green Transformable Building Lab) probatu zen. Honela, dekonstrukzioa, eraldaketa eta berreraikitzea, benetako egoeretan edo modulu esperimentalen bidez probatu ahal izan ziren, berrerabilerari dagokion lekua emanez! Proiektu hauek hezkuntza-dimentsioa ere bazuten, Green Design Center-en helburua adibidez informazio-zentru publiko bilakatzea baitzen. BRIC proiektua (Build Reversible In Conception), lanbide-heziketa zentru baten (efp) ikasleekin eta ikasleentzat eraikia izan zen, eta Circular Retrofit Lab, Vrije Universiteit Brussel (VUB) unibertsitateko ikasleentzat laborategi gisa erabili zen.

Beste diseinu itzulgarri bat ere probatu zen, erakusketa mugikor baten egitura desmuntagarri eta moldakor bat garatuz (Reversible Experience Modules). Erakusketa honetan, berrerabilera ahalbidetzeko sortu ziren produktu eta eraikuntza sistemak erakutsi ziren. Material bakoitzarekin batera pasaporte birtuala aurkezten zen, hondakinak saihesten lagunduko zuen desmuntaketa gida bat. Material pasaportea benetako egoera batean probatu zen Alemanian (New Office Building). Eta jakina, material hauen berrerabilea ahalmena kontutan hartu zen!

Ferme du Rail

Ferme du Rail proiektua, Parisen 19. arrondizamenduan, hiri-nekazaritza lantzen duen auzo-ekipamendua da. Irisgarritasun zaileko lursail batean kokatua, trenbide desafektatu baten ondoan dago eta elkartasun lekua, aterpetxe, jatetxe eta topagunea da. Baserria osatzen duten bi eraikinak, baratze zentral, jatetxe, hangar eta negutegi baten inguruan kokatzen dira. Honi guztiari, gizarteratze prozesuan dauden langileei eta ingeniaritza, arkitektura edo baratzezaintza ikasleei zuzendutako hogei etxebizitza gehitzen zaizkio. Diseinu bioklimatikoaren printzipioen arabera, jatorri naturaleko eta berrerabilerako materialekin eraiki den low-tech baserri hau, permakulturari zuzendua dago eta helburu sozial batekin jaio zen. 2014ean, hiri-proiektu berritzaileen Reinventer Paris deialditik sortu zen.

Ferme du Rail, 2019, Paris – Réhabail (client), Grand Huit (architecture), Mélanie Drevet (landscaping) – photo courtesy of Grand Huit

Proiektuaren sorreran, Gran Huit arkitektura kooperatiba eta Mélanie Drevet paisajista daude. Arkitektura kooperatibak, ekonomia zirkularraren alorrean, zein gizarte eta elkartasun proiektuen inguruan lan egiten du. Auzoko biztanle eta erabiltzaileak, etorkizuneko operadore bihurtuko ziren aktore ezberdinez inguratu ziren. Hala nola, Travail et Vie laneratze enpresa, Atoll 75 eta Bail Pour Tous elkarteak, eta baita proiektuaren sustatzaile izango zen Réhabail erakunde soziala. Hau guztia, kontextu berezi batean garatu zen, Paris hiriak lursailaren jabea izaten jarraitu baitu, 50 urtera luzatzen den eraikuntza-kontratu baten barruan. Botere publikoek erraztutako lursailaren eskuratzea, finantziazio publiko eta pribatu ezberdinez osatzen da. Honek, begirada ekologiko eta sozial handiko programa garatzea ahalbidetu du. Materialen berrerabilera, bi ikuspuntu hauei erantzunez, elementu garrantzitsua izan da diseinatzaileentzat: “Materialak berrerabiltzeak eta gizarteratze-prozesuan dauden pertsonekin lan egiteak (…) logika bera jarraitzen dute. Ez bota eta ez baztertu.”¹

“Honezkero dagoenarekin” eta “geratzen denarekin” egitea, Grand Huit taldeko kideen lan egiteko modu berria bilakatu da. Beraientzat, berrerabilerak, “utzitakoaren balorizazioak”, dimentsio praktikoa du, baina jarrera moral eta politikoa erakusten du batez ere: “berrerabilera ez da «hobi» berrien ustiapena, materia eta pertsonen arreta berri baten aldarrikapena baizik”¹. Ingurumen-aginduez gain, arkitektoentzat, “denontzat, lan baliodun eta ez zapaltzailea lortzeko aukera babesteko”¹ modu bat da. Tokian-tokiko berrerabilera, hiriguneetan artisau eta langile funtzioak barneratzeko era bat da gainera.

Bestetik, berrerabileraren dimentsio memoriala azpimarratzen dute. Izan ere, berrerabileraren kontrako balazta garrantzitsuena ideologikoa da, eta “desiragarri izan daitezkeen utzitako elementuekiko begirada lantzea”¹ komeni da. Materialei eta hauekin lan egiten duten pertsonei, benetako lekua itzultzea, eta hortaz prozesuari, obra momentuari bere benetako balioa ematera daramatza. Helburua, etorkizuneko erabiltzaileak, ahalik eta azkarren elkarretaratzea litzateke, eraikitze-lanetara sarrera erraztuz, baina baita lekuko hainbat aktibitateri hasiera emanez, obra amaitu aurretik. Honela, obra gunea sorkuntzarako espazio demokratiko bihurtzen da, formakuntza kontextua ahalbidetuz. Hainbat laneratzeko enpresa, obrara bertaratuko dira: 16 atal teknikoetatik 5 enpresa hauen esku utzi ziren. Hona hemen arkitekturari bere dimentsio soziala bueltatzeko modu bat, objektu arkitekturarekin gertatzen den ez bezala. Bestetik, proiektuaren BZA bizi-zikloaren analisia burutu zen, eraikinak eskeintzen zituen onuren berri emateko eta bere inpaktu baxuko izaera azpimarratzeko (zurezko egitura, lastozko isolamendua, gaztainondo zurezko estaldura, jatorri naturaleko eta berrerabilerako materialen erabilera). Azterketa honek aldiz, ez du proiektuaren alde soziala kontutan hartzen. Arkitektoek, aspektu hau integratuko luketen aberastasun-adierazle berrien eta proiektu bakoitzaren “koste globalaren” ikuspegiaren alde agertu dira.

Reused stones, Ferme du Rail, 2019, Paris – Réhabail (client), Grand Huit (architecture), Mélanie Drevet (landscaping) – photo courtesy of Mélanie Drevet

Hona hemen, proiektuan berrerabilitako materialen zerrenda:

berritutako etxebizitza sozialetatik berreskuratutako zurezko leihoak, teilatuan balustrada funtzioa betetzen duten jardineran eraldatuak (hareaz igurtzitako zura, panel forman mihiztatua) edo areto komunean buruz jarritako parket gisa erabiliak (zur jatorri berbera, baina oraingoan zatikatua). Hau guztia Atelier R-are-k gauzatu zuen;
Fashion Week ekimenetik berreskuratutako kontraxaflatu oholtzak, geletako armairuak fabrikatzeko erabiliak;
Paris hiriaren biltegitik hartutako galtzada-harriak, lorategiaren antolamenduan erabiliak (harri lehorreko euste-hormak, eskailera-mailak, lauzadura);
Réserve des Arts elkartetik jasotako publizitate-olanak Les Résilientes kolektiboak pertsianan eraldatuak;
faianza lauzak, stock-amaierakoak eta bainuetarako erabiliak (gela bakoitzaren berezko nortasunak muntaia-plano desberdina eskatzen du).

Berrerabileraren aurkikuntza eta honen ikuspuntu ekologiko eta sozial batekiko egokitzapenak, arkitektoak praktika hau garatzera bultzatu ditu. Honela, Parisko 19. arrondizamenduan, Maison des Canaux, proiektua abian da. Ekonomia zirkularraren, sozialaren eta solidarioaren erreferentzia-lekua, berrerabileraren erakusgarri izan nahi du. FCRBE proiektu europearraren (honi buruzko artikulua hemen) barruan garatu den proiektu pilotu honen helburua, tokiko berrerabilerako materialen %70 eta %100 artean integratzea da!

¹ Artikulu hau, Grand Huit kooperatibako kide diren Clara et Philippe Simay-k idatzitako “La Ferme du Rail – Pour une ville écologique et solidaire” liburuan inspiratuta dago. Liburua, 2022an argitaratu zen, Actes Sud argitaletxearen “Domaines du possible” kolekzioaren barruan. Hainbat zitazio atera dira bertatik.

Berrerabilerari dagokionean berriz, 2019an ICEB Café-n Clara Simay-k egindako aurkezpena ikusgarri dago. Eskuragarri berriz, ICEB-aren (Institut pour la Conception Écoresponsable du Bâti) web-orrian.

#DEF – DfD

DfD siglek, Design for Deconstruction edo Design for Disassembly esan nahi dute ingelesez (deskonstrukzio edo desmuntaketarako diseinua). 2020an, Europar Batzordeak, ondoko definizioa proposatzen zuen publikazio batean (Circular Economy – Principles for Building Design) kontzeptu hau azaltzeko : “Approach to the design of a product or structure that facilitates deconstruction at the end of its useful life, in such a way that components and parts can be reused, recycled or recovered for further economic use or, in some other way, diverted from the waste stream”. Sorkuntza eta diseinu fasean bertan, eraikin baten etorkizuneko deskonstrukzio edo desmuntatzea kontutan hartzean datza, partziala edo erabatekoa izan daitekeena. Hau dena, osagaien eta materialen berrerabilera edo birziklatzea sinplifikatzeko, eta aldi berean hondakinen eta lehengaien produkzioa murrizteko. Ikuspegi honek, beraz, deskonstrukzioa eraispena baino onuragarriagoa dela erakutsiko du.

Dena den, eraikinen eta hauen osagaien bizitza baliagarriaren amaierari buruzko gogoetak, ez luke ezkutatu behar, bizitza mugatuko eraikinen ikuspegiak izan dezakeen eragin gaiztoa. Hortaz, eraikinen eta hauen osagaien bizitza baliagarriaren luzatzeaz ere jardun behar da. Dekonstrukzio kontutan hartzen duen eraikin baten sortze prozesuak, bere akzio-eremua moldagarritasunera zabaldu behar du, DfD/A edo Design for Disassembly and Adaptability kontzeptuaren bidez. Desmuntaiaz gain, eraikin baten mantentzea, eraberritzea edo eraldaketa zein honen osagaien konponketa edo ordezkapena ere kontutan hartu beharko dira. Eraikuntzen bizitza baliagarriaren luzapena bultzatzea, materialen ordezkapena edo hauen deskonstrukzioa ahalbidetuz, berrerabilerari behar duen balioa ematen dioten kontzeptuak dira! Honetaz gain, beste estrategia zirkular batzuk, kontzeptu hauetara hurbiltzen dira, hala nola, design for longevity and durability, design for change (DfC) edo eraikin itzulgarrien diseinua (reversible building design). Hemen aipatutako ideia edo kontzeptuak beste arlo batzuetara ere zabal daitezke.

Materialen eta eraikuntza tekniken aukeraketa, design for deconstruction eta diseinu itzulgarriaren prozesuaren muina dira. Materialak iraunkorrak izan behar dute eta hauen arteko mihiztatzeak, desmuntaketa azkar eta merkea ahalbidetu behar du, tresneria astunen erabilera saiheztuz. Loturak, eskuragarriak eta desmuntagarriak izango dira eta finkatze mekanikoak pribilegiatuko dira. Buloi, torloju edo iltze bidezko loturak hobetsiko dira, erauzgarriak ez diren lotura kimikoak beharrean, aglutinatzaile, zigilatzaile, itsasgarri edo soldadura adibidez. Honetaz gain, teknika eta materialei buruzko informazio igorpena ahalbidetu behar da.

Mundu anglosaxoitik datozen gai honen inguruko hainbat lan aurki ditzakegu. EPA-k (United States Environmental Protection Agency) Design for Deconstruction-i buruzko dokumentua eta proiektu pilotuei buruzko informazioa argitaratu du. Bestetik, Hamer Center for Community Design (The Pennsylvania State University) delakoak, Design for Disassembly gaiari buruzko gida idatzi du. Europan, Europar Batzordearen argitalpenaz gain, BAMB proiektu europearrak diseinu itzulgarriari (Reversible Building Design) buruzko protokoloa proposatzen du. Gaiari buruzko beste artikulu bat ikusgarri dago Archdaily web-orrian eta beste bat Arquia Fundazioaren blogean.