Zurarekin lan egitera ohitua dagoen Collectif Etc-k, Alsazian XIX. mendeko zur bilbadura bidez eraikitako ikuilu baten birmuntaketa obra batean parte hartu zuen 2016. urtean. Ikuilua, ohitura zaharrei eta gaur egungo bizitzari eskainita dagoen aire zabaleko Alsaziako Ekomuseoan kokatua dago. Berrerabilera, zuraren eraikuntza teknika tradizionalak jarraituz burutu zen. Aurretik museoko taldeek dekonstrukzio eta zenbakitze lana gauzatu zuten. Ekomuseoak defendatzen duen tradizioaren eguneraketa berrikusi behar izan zen, ahaztutako teknika zaharren berrinterpretazioaren bidez eta torloju eta hormigoizko horma baten erabilera medio. Antzinako artisau-teilak ere berrerabili ziren. Proiektu honetan burututako lanak, ahaztu egin ditugun teknika zaharren garrantzia gogora ekartzen digu, askotan dekonstrukzioa eta berrerabilera lantzen hasten garenean berreskuratu behar direnak.
Ekomuseoaren gunean, Collectif Etc-k beste bilbadura egitura baten birmoldatze lanak burutu zituen. Oraingo honetan atal batzuk zein egituraren planoak falta ziren. Puzzle baten moduan eraiki beharreko eraikuntza kita. Pista bakarra zur pieza batzuk zuten zenbakitutako metalezko plaka. Eraikuntza prozesuan topatutako zailtasunak dekonstrukzioaren eta zenbakitze lanaren garrantzia erakusten dute. Modu zuzen batean eginda dagoenean, egitura oso zaharren berrerabilera azkarra ahalbidetzen baitute!
Collectif Etc-ko arkitekto eta eraikitzaileak ohiko hiri eta arkitektura praktikak zalantzan jartzea erabaki zuten, erabiltzaileen berdintasunezko autogestioaren logika jarraituz. Geroztik sortze eta esperimentazio prozesuek garrantzi handia dute kolektiboarentzat eta gaitasun ezberdinak dituzten pertsonen arteko loturak sortu nahian, izaera ezberdineko proiektuak garatzen dituzte: 2011ko irailetik 2012ko irailera, kolektiboak urtebeteko bizikleta bira burutu zuen “hiriaren herri-fabrika”(Détour de France) delakoaren bila, argitalpenaren alorrean lan egin zuten la cabane d’édition Hypervilleproiektuarekin edota kolektiboak berak eta kolaboratzaileek erabiliko zuten berezko lekua sortu zuten, Ambassade du Turfu deiturikoa. Ideia eta praktika nahasketa honek kolektiboa berrerabilerarekin eta berrerabilerarentzat lan egitera bultzatzen zuten. Colombelles-ko Grande Halle-ren ondoan eraikitako la cité de chantier ez da berrerabilera materialekin eraiki duten proiektu bakarra.
2012an, Arpenteurs taldearen gonbidapenari erantzunez, kolektiboak Grenoblen kokatutako igerileku denda zahar baten eraldaketa proiektuan parte hartu zuen. Établissement Public Foncier Local (EPFL)-k utzitako eraikina etxebizitzaren inguruko konponbideen fabrikan eraldatu zuten. La piscine izena duen lekua, etxebizitzari buruzko eztabaida eta esperimentazioa sustatzeko espazioa da, auto-eraikuntza eta berrerabileraren bitartez. Eraikina, hainbat kolektibori utzitako atalez osatua, erabilera ezberdinak biltzen zituen: altzariak fabrikatzeko lantegia, bilkura eta eztabaidarako erabilera anitzeko gunea, sukaldea eta gordailua. Material bilketari esker, gordailua baliabide biltegi gisa antolatu zen, egingo ziren lanen eta gerora izango zuen erabilera kontuan hartuz. Bertan palet-etatik ateratako ehundaka oholekin bi mahai handi eraiki ziren. Kortina zatiekin, espazioak banatzeko pieza handi bat sortu zuten. Bestetik, sukaldea altzari zaharrekin eta bainuontzi batez hornitu zen. Zur hondakinekin eraikinaren fatxadan jartzeko hizkiak sortu ziren, honi identitate berri bat emanez. Altzarien fabrikazio instrukzioak altzariei gehitu zitzaizkien etorkizunean informazio transmisioa ahalbidetzeko.
Parisko Pavillon de l’Arsenal-ko, Encore Heureux Arkitekto bulegoak antolatutako Matière Grise erakusketak, Nizara bidaiatu zuen 2015ean, Forum d’Urbanisme et d’Architecture delakoan berrerabilera proiektuak aurkezteko. Kolektiboak instalazio berri bat antolatzeko aukera izan zuen edizio honetan. Aurreko erakusketaren hondarrak eta Veolia-ren eraikuntza hondakinak sailkatzeko zentruak, materialak eskaini zizkieten. Krofatu plaken zura jaso zuten nagusiki. Hauek, altzari sorta berria eta bisitarien eskura izango zen baliabide gunea eraikitzeko erabili ziren. Material hauen egoera txarrak eta hauek berreskuratzeko beharrezkoak diren ekintzek (aukeraketa, iltze-kentzea, mozketa, lixatzea) hondakin izaera eta hondakin izan aurretik erabiltzen diren materialen arteko ezberdintasuna erakusten dute, hondakin izaera duten baliabideekin lan egiteko zailtasunak nabarmenduz.
2018ko Veneziako 16. Arkitektura Bienalean kolektiboak Frantziaren pabilioiaren eszenografia elaborazioan parte hartu zuen. Pabilio honen komisarioak Encore Heureux arkitektoak izan ziren. Pabilioiaren gaia, Lieux infinis (leku mugagabeak) eraikinak beharrean lekuak eraikitzen dituen kolektiboaren izaerarekin bat dator. Bertan arkitekturarekin, gizartearekin eta kulturarekin zerikusia zuten hamar esperimentazio frantses biltzen ziren. Eszenografian aurreko Arte Bienalean Frantziak aurkeztutako ekarpenaren hondakinak erabili ziren : ehundaka okume kontratxapatu plakak. Aurretik desmuntatuak eta biltegiratuak, egitura nagusia estaltzeko eta eserleku, banku eta mahaiak egiteko erabili ziren.
Berrerabilerarekin erlazionatutako beste proiektu batzuk modu zehatzean azalduta daude kolektiboaren webgunean.
Frantzian, “Permis de faire » eta antzeko legeek eskainitako aukerez gain, beste hainbat aurrerapen izan dira berrerabileran eragina izan dezaketenak.
AGEC deituriko ekonomia zirkularrari buruzko anti-gaspillage (hondakinen kontrako) legeak (2020), orain arte hondakinen diagnostikoa baliabideen diagnostikoa delakoak ordezkatu du, “produktu-material-hondakin” diagnostikoa delakoa ezarriz. Lege honek eraispenei zein birgaitze esanguratsuei eragiten die eta bere helburua berrerabilera tasa areagotzea da. Horretarako Code de la construction et de l’habitation moldatzen duen 51. Artikuluak, produktuen, materialen eta hondakinei buruzko beharrezko informazioa ematen duen diagnostikoa definitzen du hauen berrerabilera bideratu ahal izateko. Code de l’environnement moldatzen duen 59. artikuluak, berrerabilera edo berriztagarriak diren baliabideetatik eratorriak diren materialen erabilera gomendatzen du enkargu publikoko eraikinen eraikuntzan edo birgaitze proiektuetan. Diagnostikoa gaitasun eta ziurtasun bermeak eskaintzen dituzten profesionalek burutu behar dituzte. Berrerabileraren arloari loturiko lanbide zerrenda zabaldu egingo dela ematen du.
Diagnostiko obligazioaren xede diren eraikinen kategoriak eta eraispen edo birgaitze lan klasea dekretu (Décret nº 2021-821 du 25 juin 2021) bidez zehaztua izan da. Honek berrerabilerari eman beharreko lehentasuna gogorarazten digu: oraingoan “produktu-ekipamendu-material-hondakin” (frantsesez siglak PEMD) diagnostikoak berrerabili ahal izango diren elementuen jatorria, kopurua, kokapena eta egoera zehazten ditu. Gainera elementu hauen berrerabilera aukerak zein diren azalduko dizkigu eta desmuntaketa, bilketa eta garraioari buruzko informazioa emango digu. Diagnostikoa nahitaezkoa izango da 2022tik aurrera!
Gai honen inguruko informazio gehiago eskuragarri frantsesez DÉMOCLÈS plataforma kolaboratiboan. Bertan eraispenetan lan egiten duten kideak biltzen dira prebentzio eta hondakinen kudeaketa eta birziklapenaz gain beste bide batzuk bultzatzeko helburuarekin.
Frantsesez ere bai, materiauxreemploi.com web-orriak zuzenbideari buruzko artikuluak argitaratzen ditu, neurri hauen ezarpenaz hitz egiten duen hitzaldi honen emisioa adibidez.
Berrerabilerari buruzko erakusketa zerrenda luzea da oraindik. 2020ko Lugano-ko Bienala gai honen inguruan garatu bazen oso-osorik, Veneziako Bienalaren kasuan ere horrela izan zen. 2012an adibidez, pabilioi alemaniarrakReduce, Reuse, Recycle erakusketa plazaratu zuen (artikulua ikusgarri Archdaily web-orrian). 2018an berriz, pabilioi daniarrakVandkunsten Architects arkitektura bulegoaren lana aurkezten zuen, ezagutzen ditugun hiru « R »-i laugarren bat gehituz, Rebeauty. Proiektua aurretik egindako lanetan oinarritzen da. Ikerketa eta desmuntatuko diren tamaina naturaleko prototipoak (1:1 mock-up) eraikuntzen bidez, sei material ezberdinen berrerabilerari buruzko hausnarketa egiten du.
2018an Flores & Prats Arquitectes bulegoak Sala Beckett proiektua aurkeztu zuen, Assemble bulegoak gero berrerabiliko ziren zeramikazko lauzaz egindako instalazioa (The Factory Floor) eta Encore Heureux eta Collectif Etc taldeak berrerabilera esperientzia garatzen zuten instalazio zahar batetik materialak errekuperatuz (bideoa ikusgai hemen goian). Bi urte lehenago Alejandro Aravenak, 2015ko Arte Bienaletik berreskuratutako 90t hondakin erabili zituen 2016 ko Arkitektura Bienalean bisitarien harreragune izango ziren bi instalazio eraikitzeko (honi buruzko artikulua ikusgarri Dezeen web-orrian). 2016an ere, parte-hartze nazionalaren Leone d’Oro saria irabazi zuen pabilioi espainiarrak aurkeztutako proiektuen artean hainbat berrerabilera adibide aurkitzen ziren. Besteak beste, Bosch.Capdeferro arquitectures bulegoaren Casa Collage etxebizitza proiektua Gironan, non harriak, lauzak edo burdinderia elementuak obran bertan berrerabili ziren. Edo Arturo Francoren Madrideko Mataderoko Nave 8b non berrerabilitako teilak tabikeak eraikitzeko erabiltzen diren, erabilera berria emanez.
Edizio ezberdinetan zehar gaiak bere garrantzia mantentzen duenaren seinale, 2021ko Biennale-ko pabilioi japoniarra berrerabilerari eskainita dago aurten, Co-ownership of Action : Trajectories of Elements izenpean. Proiektuak zurezko etxe tradizional baten dekonstrukziotik aterateko elementuak aurkezten ditu eta horietariko elementu batzuk konfigurazio berri batean berrerabiltzen dira (artikulua ikusgarri Designboom web-orrian). Zurezko elementuen mihiztatzeari buruzko lan haur Biennale-ko beste proiektu batzuetara zabaltzen da. Tartean Estatu Batuetako pabilioiaren zurezko egituren eraikuntzei buruzko hausnarketa edo pabilioi FinlandiarrarenPuutalo zurezko etxe prefabrikatuena.
Berrerabilera erakusketa ezberdinen jomuga izan da azken urteetan, bai gai honen inguruko erakustaldietan zein ingurumen, gizarte eta ekonomi krisi kontextuan garaturiko eraikitze modu berriei buruzkoetan ere.
Ezagunenetakoa Frantzian burututako Matière grise erakusketa da, 2014a geroztik martxan dena. Pavillon de l’Arsenal zentruak babestua, Encore Heureux taldeko arkitektoak izan dira erakusketaren komisarioak. Erakusketak materia gris gehiago eta lehengai gutxiago erabiltzeko gonbitea zabaltzen du. Horretarako munduan zehar garatutako hirurogeita hamabost berrerabilera proiektu aurkezten dira, praktika honen ahalmena azpimarratzeko. Erakusketa ibiltaria da orain eta Frantziako eta atzerriko hainbat leku bisitatu zituen. Besteak beste Bartzelona eta Madrilgo arkitektoen elkargoak (COAM) 2017an edo Angelu hiria 2019an.
Bruselan 2019an La Loge espazioan garatutako Rotor belgiarren Life under a Cherry Tree erakusketak dekonstruzioetatik ateratako materialak eta berrerabileraren inguruko hausnarketa aurkeztu zituen. Erakusketa hau aurretik egindako beste hainbaten jarraian egin zen : Deconstruction (Lieja 2015), arc en rêve centre d’architecture-k aurkeztutako constellation.s erakusketaren barruan burututako Deconstuction (Bordele 2016), lauza zeramikoei buruzko Ceramic tiles (Hasselt 2017), Behind the Green Door arkitektura jasangarriaren inguruko erakusketa (Oslo Architecture Triennale 2013) edo Usus/usures materialen higadurari buruzkoa pabilioi belgiarreko protagonista izan zena (Biennale di Venezia 2010).
Lendager Group enpresa daniarrak Wasteland erakusketa aurkeztu zuen Danish Architecture Centre delakoan 2017an (honi buruzko artikulua irakurgarri Archdaily arkitekturari buruzko aldizkari digitalean).
Assemble ingelesen lana Vienako Architekturzentrum (Az W) entitateak antolatutako How we build erakusketan aurkeztu zen 2017an. Basilea hiriko Mussée Suisse d’Architecture-k (S AM) Baüburo in situ suitzarren lana Transform erakusketaren barruan aurkeztu zuen 2018an eta duela gutxi Graz hiriko Haus Der Architektur (HDA) zentroan egindako erakusketa baten parte izan da, Material Loops deiturikoa. Bertan berrerabilera materialen inguruko lan praktiko eta teorikoak bildu dituzte. Tartean proiektu alemaniar, austriar eta herbeheretarrak, Superuse Studio kolektiboarenak kasu.
Matière Grise erakusketa liburu batean bildu zen, Pavillon de l’Arsenal-ek berrargitaratua izan dena, hemen eskuragarri.
Arkitekturan, berrerabilera materialen erabilera esperimentazioaren alorrean garatzen da askotan, ikuspegi teknikotik zein artistikotik. Esperimentazio hauen alderdi legala batzuetan balazta izan daiteke berrerabileraren garapenerako. Gai honen inguruan, Frantzian gauzak mugitzen hasi direla ematen du.
“Permis de faire” (Egiteko lizentzia), Patrick Bouchain arkitektoaren lan preziatua, lehen aldiz testu legaletan, eta modu esprimentalean, itzuli zen. LCAP legearen 88.artikuluak (2016) eragile publikoei 2017ko maiatzeko testuak finkatutako (Décret n° 2017-1044 du 10 mai 2017) eraikitze-arau batzuk indargabetzeko baimena ematen zien, baldin eta horrela helburu antzekoak lortzen baziren. Honek materialen eta hauen berrerabileran zuen eragina.
Ondoren, testu berri batek orain arte finkatutakoa zabaldu zuen. ESSOC legearen 49.artikuluak (2018) “Permis d’expérimenter” (Esperimentatzeko lizentzia) aurkeztu zuen bi ordenantzaren bidez. Lehenengoak (Ordonnance n° 2018-937 du 30 octobre 2018), hasieran aurkeztutako baliabideak beste esperimentazio alorretara eta eragile guztietara zabaldu zuen. Bigarrenak, (Ordonnance n° 2020-71 du 29 janvier 2020) esperimentazio prozesuak iraunarazi nahi zituen Code de la construction et de l’habitation (CCH) berridatziz. Izaera berritzailearekin, esparru arkitektonikoan zein teknikoan, arauen erabileraren bidez garatzen den baliabideen araua, helburu eta lortu beharreko emaitzen arauak ordezkatu zuen efektu baliokideen printzipioaren bidez. Eskaeraren kontrola operazioarekiko independentea den organismo batek burutu behar du honen balioztatzea lortzeko. Berrerabileraren alorrean, materialek ez dituzte inposatzen diren arauak bete behar, baina lortutako emaitzek, operazioaren izaera berritzailea medio, arauek eskatutakoa betetzen dutela frogatu behar da.
ELAN legeak (2018) “Permis d’innover” (Berriztatzeko lizentzia) aurkeztu zuen. Honek, operazio handi batzuen zona geografiko bereziei buruz hitz egiten zuen. Botere publikoek balioztatua, eraikuntzan eta hirigintza alorrean berriztatzeko aukera ematen du.
Neurri hauek gainjarri egiten direla ematen duen arren, garrantzitsua da aipatzea “Permis de faire” delakoaren hasierako ideia, sinplifikazioa eta interes orokorra bilatzea zen arren, modu partzial eta zatikatu batean ageri dela bertsio guzti hauetan. Arau batzuk indargabetzeko aukera ematen dute baina berrikuntza eta helburu baliokideak frogatzeko beste arau batzuk ezartzen dituzte. Gainera zaila izango da jakitea parte hartu nahi duten eragile guztien artetik nork ordaindu ahal izango dituen oraindik korapilatsu eta garestiak diren prozedurak. Zorionez, berrerabilera ez da lege berri hauen onarpenaren zai geratu arauak moldatu eta konponbide alternatiboak imajinatzeko. Lege-testu ezberdin hauek, oraindik izan duten eragina ezagutu ez arren, ate berri bat irekitzeko, arkitektura proiektuak beste era batean garatzeko eta materialen eta hauen berrerabileran interesa pizteko aukera zabaldu dute.
Artikuluaren lehenengo zatian aipatutako hormigoizko artisau-lauzaduraren esperientziaz gain, Assemble-k mota honetako beste hainbat garatu ditu. Liverpool-en Granby Workshop, zeramika fabrikatzen duen lantegiaren barnean, kolektiboak makina bat esperimentazio burutu ditu bertako artista, artisau eta auzoko biztanleekin elkarlanean. Enpresa sozial honek eskuz lantzen diren produktuei buruzko ikastaroak ematen ditu eta enplegua eta sorkuntza bultzatzen ditu. Assemble-rekin batera Granby Four Streets auzoaren birgaitze komunitate-proiektuaren parte dira. Auzoa biziki suntsitua izan zen bertan burutu ziren eraispenen ondorioz eta gaur egun viktoriar garaiko etxez osatutako lau kale soilik geratzen dira. Proiektua biztanleek garatzen dute Granby Four Streets CLT, Community Land Trust-aren bidez, eta beraien helburua utzitako etxeak berreskuratzea da. Kontextu honetan, Assemble-k, bi etxeren eraldaketa lanetan parte hartu du hauek lorategi estalietan bilakatuz (Granby Winter Garden), hainbat etxeren berrikuntzan lan egin dute (10 Houses on Cairns Street), eta aipatu bezala Granby Workshop lantegia sortu dute.
Graby Workshop-ak burututako lehen produktuak berritutako etxeentzako fabrikatu zituzten: bainugeletarako lauzadura, ateentzako kirtenak, tximinietarako estaldurak… Beste batzuk aldiz, salgai jarri zituzten lantegiaren web-orrian, eta lortutako irabaziak berreraikitze lanetarako erabiliko ziren. Birziklatze eta berrerabiltze prozesuen artean kokatzen ziren lan hauetan erabilitako materialak bertakoak dira, gehienetan utzitako etxeetatik ateratakoak. Adreilu, arbel edo harri zatiak hare eta zementuarekin moldekatzen ziren ondoren leundu eta objektu berrietan eraldatzeko. Adreiluak eta zur zatiak oihaletarako motibo sorkuntzan erabili ziren.
Esperimentazio hauen ostean, 2018an, Assemble eta Granby Workshop-ak Veniziako 16. Arkitektura Bienalerako pabilio zentralaren lauzadura garatu zuten. Milaka artisau lauzez osatutako instalazioa The Factory Floor izenpean aurkeztu zen. Lauza hauen fabrikazio prozesua encaustic clay tiles deituriko teknika tradizioanala jarraitzen du. Buztinezko lauzak ez dira esmalteztatzen eta gainazalean ikusten diren kolore eta motiboak masan eratzen dira, kolore ezberdinetako buztin zatiak presio altuko molde batean nahastuz. Prozedura honen bidez erresistentzia paregabeko lauzak sortzen zituen, horman zein lurrean, barruan zein kanpoan erabilgarriak zirenak. Muturreko erresistentziak lauzen desmuntaketa eta berrerabilera errazten zituen, Bienalaren amaieran gertatu bezala. Lauzak desmuntatu eta berrerabiliak izan ziren, berriz ere Venezian, lorategi publiko batean (Laguna Viva).
Assemblek objektu eta materialen artisau-fabrikazioaren inguruan erakusten duen interesa hainbat proiektu eta erakusketetan ikus daiteke. BBC-k emandako irrati-dokumentalaren (The Sympathy of Things), tituluari erreferentzian, kolektiboak erakusten duen “gauzekiko begikotasuna”, lanarekiko, ondare sozial eta kulturalarekiko atxikimendua izango dira akaso, erabil eta botatzearen sorgin-gurpiletik aterako gaituen jarrera, kontserbazioa eta berrerabilera bultzatuz!
Assemble, artea, diseinua eta arkitektura lantzen dituen kolektibo ingelesak, ez du derrigorrez berrerabilera bere kezka nagusi gisa ulertzen. Hala ere, ikerketa, auto-eraikuntza, formakuntza nahiz artisau teknika eta tradizionalekin batera, praktika sozial, kooperatibo eta demokratikoaren eskura jartzen duen tresna garrantzitsua da.
2010an kolektiboa sortu zuten, lehen proiektua garatzeko, eta hasieratik eraikinen berrerabileraren inguruko interesa erakutsi zuten. The Cineroleumproiektuak, zaharkituta geratu zen Londresko gasolina-zerbitzugune batean kokatzen da eta Erresuma Batuan azpiegitura hauek duten xedearen inguruko hausnarketa da. Lekua zinema iragankor batean bilakatzen zuten, eszenatoki-oihal baten gisa igo eta jeisten zen mintz batez inguratutako prototipo esperimentala da. Bertan hainbat material berrerabili ziren: eskolako formica mahai eta aulkiak, eserleku tolesgarriak egiteko aldamio oholak… Hainbat bolondresek proiektuaren garapen prozesuan zehar idatzitako gida praktikoen laguntzarekin eraikia, The Cineroleum lekuaren eraldaketa lortu duen, zinemaren zein esperimentazio prozesuaren sozializazioaren ospakizuna da.
Assemble-k berrerabilera integratzen zuten izaera sozial eta kultural handiko beste proiektu batzuk garatuko zituen, horietariko asko iragankorrak. Honen adibide da Londresen burututako OTO Project Space, Cafe OTO musika aretoari loturiko erabilera anitzeko aretoa. Utzitako lursail batean kokatzen zen eta eraikuntza lekuan bertan aurkitutako obra-hondakinekin osatuta dago, eraispetako txintxorrak lehengai gisa erabiliz. Boluntarioek lurra eta txintxorrak zakuetan konprimitu zituzten, ondoren harlangaitza balitz bezala bata-bestearen gainean pilatuz eraikuntza-elementu berriak sortzeko. Estaldurak, hau ere obra-hondakinez egina, eta zurezko estalkiak eraikuntza osatzen dute. Birziklapenetik berrerabileratik baino gertuago dagoen arren, bertako materialak erabiltzeko gogoa eta hondakin kopurua gutxitzeko borondatea erakusten zuen, aldi berean, buztinezko adreiluak fabrikatzeko tradizio ingelesa berrikusiz.
Proiektu hauek duten beste ezaugarrietako bat, osatzen dituzten elementuen birbanaketa da. Kasu gehienetan muntaketa teknikek geroagoko berrerabilera ahalbidetzen dute. Folly for a Flyover proiektuaren fatxada osatzen zuten zurezko blokeen kasuan adibidez, lehen mailako eskola bateko joko-eremu eta landaketa zona berriak sortzeko berrerabiliak izan ziren. Yardhouse proiektuaren kasuan bestetik, geroko desmuntaketa diseinutik integraturik zegoen. Assemble-k Sugarhouse Studios proiektu-multzoaren barnean eraikia, London Legacy Development Corporation-rekin elkarlanean garatutako esperientzia arkitektoniko eta hirigintza jardunketa iragankorra zen. Yardhouse eraikinak espazio komun baten inguruan antolatzen ziren tailerrak biltzen zituen. Panel isolatzailez estalitako zurezko egitura zuen eraikinaren fatxada nagusia, tokian bertan eskuz egindako hormigoizko kolorezko lauzaz estalirik dago. Eraikina desmuntatu egin zen Sugarhouse Studios ekimenaren kokapen berrian (Sugarhouse Studios Bermondsey) berreraikitzeko. Materialen aukeraketak zein obraratzeak, kosteen gutxitzea eta etorkizuneko berrerabilera ahalbidetu zuten. Yardhouse eraikina berreraikitzearen zai dago oraindik.
Praktika ezberdinetatik abiatzen diren esperimentazioen bidez, berrerabileraren profesionalizazioa bultzatzen ez duen arren, Assemble-k ez du brikolajearen estetizazio amorratua egiten. Berrerabilpena soilik haien baloreekin bat datozen helburuak lortzeko erabiltzen du.
K 118, in progress, Winterthur (Swiss) – Stiftung Abendrot (Project owner) – Baubüro in situ (Design) – photography by Martin Zeller (courtesy of Baubüro in situ)
Baubüro in situ arkitektura bulego suitzarrak antzinako lantegi baten eraldaketa proiektua garatu du, Winterthur-en Lagerplatzareal-en kokatzen den Kopfbau 118 eraikina. Bertan tailerrak eta lan-espazioak diseinatu dituzte jatorrizko egiturari hiru solairu gehituz. Tailerrak solairu bakoitzean sukalde komun baten inguruan kokatzen dira eta galeria eta komun batez osatutzen dira. Lantegi hauek igogailu eta eskailera bitartez dira irisgarri. Lysbücherareal proiektuaren kasuan bezala, arkitektoek urban mining kontzeptuaren printzipioak aplikatu dituzte eraikinaren hedapena berrerabilitako materialekin burutzeko, honek proiektuaren aurrekontuan eraginik izan gabe. Material berrerabiliak, guztira proiektuan berrerabiliak izan zitezkeen materialen %58a izan dira. Praktika honen bidez, material berrien erabilerarekin konparatuz gero, berotegi-efektuko isurtzeen %55ko gutxitzea lortu da, 500 t CO2 baliokide!
Proiektu honetarako beharrezko materialen bilaketa altxorraren bila jokoaren modukoa izan dela esan dezakegu. Horretarako Suitzako eraikuntza-lan ezberdinak bisitatu eta eraiste-baimenak arakatu dituzte. Identifikazio-zenbaki eta biltegiratze-pasaporte baten bidez, bertan aurkitutako materialak dimentsionatu eta inbentariatu dituzte, ondoren proiektuan izango zuten lekua argi markatuz. Dokumentazio-lanaz gain, material asko gaur egun indarrean dauden arauetara egokitu behar izan dira. Berrerabilerako leihoen kasuan adibidez beira-bikoitza gehitu behar izan da. Proiektuaren elementu guztiak ezagutzen ez ziren arren, fatxaden kolorea kasu, eragile publikoek malgutasunez jokatu dute eraikitze-baimena emateko.
Berrerabilitako elementu nagusiena, solairu berrietan erabilitako altzairuzko egitura da, Basileako Lysbücherareal-en kokatzen zen banaketa-gune zahar batetik ekarritakoa. Bere jatorrizko forma angeluzuzenak ez zuen eraikinaren forma trapezoidalarekin kointziditzen eta arazoa hegal baten bidez ebatzi zen. Altzairuzko egitura hormigoizko geruza batez estali zen suteen kontrako babes-arautegia betetzeko. Elementu metaliko ezberdinen arteko konexioak aldiz, morteroz estali dira hauen desmuntaketa eta berrerabilera errazteko. Proiektuan berrerabilpenaz gain beste praktika jasangarriak erabili dira, besteak beste, birziklatzea, hormigoi birziklatuz egindako euste hormen kasuan, edo material naturalak erabiltzeko teknika tradizionalak. Eraikinaren kanpo-estaldura zati handi batean berrerabilerako leiho eta txapa metalikoz osatuta dagoen arren, leihoak inguratzeko lastoz estalitako bigarren mailako zurezko egitura erabili da.
K 118 (facade mock-up), in progress, Winterthur (Swiss) – Stiftung Abendrot (Project owner) – Baubüro in situ (Design) – photography by Martin Zeller (courtesy of Baubüro in situ)
K 118, in progress, Winterthur (Swiss) – Stiftung Abendrot (Project owner) – Baubüro in situ (Design) – photography by Martin Zeller (courtesy of Baubüro in situ)
Baubüro in situ bulegoaren proiektuak Zürcher Fachhochschule (ZHAW, Zürich Zientzia Aplikatuen Unibertsitatea Winterthur-en) eskolako hogei bat ikasleren parte-hartzea ahalbidetu du. Ikasleek, K 118 eraikinarentzako etorkizuneko proiektu bat imajinatu behar zuten berrerabilpeneko hainbat material erabilita. Honetaz gain, urban mining prozesuan parte hartu ahal izan dute. Ikasleen eta Baubüro in situ bulegoaren lana, 2018an Basilean kokatzen den arkitektura museo Suitzarrean garatutako “Transform” (S AM) erakusketan ikusi ahal izan zen “Bauteilrecycling” izenpean eta 2019an ZHAW-ko arkitektura sailean ere aurkeztu zen. Bertan arkitektoek burututako urban mining prozesua azaltzen zen eta hainbat berrerabiltze material eta 1:1 eskalan eraikitako fatxadaren zati bat ikus zitezkeen.
Jarraian, proiektuan erabilitako berrabiltze-materialen zerrenda:
15 urte inguruko hainbat solairu osatzeko moduko altzairuzko egitura, Basileako banaketa-zentro zahar batetik ateratakoa;
Pertsiana, sabai-leiho eta leihoak (Winterthur eta Zürich);
Aluminiozko txapa metaliko gorriak, fatxadan erabiliak eta inprenta zahar batetik ateratakoak (Winterthur);
Altzairuzko kanpoko eskailera, bulego-eraikin zahar batetik lortua (Zürich) eta eskailera barandak;
Galeriatan erabilitako granitozko lauzak, bulego eraikin batetik ateratakoak (Zürich);
Hainbat ate, tartean sarrera nagusian erabilitako beira masibo eta aluminiozko atea (Zürich);
Zurezko zoruak (Winterthur) eta zur trinko oholak tabike gisa erabiliak;
Hamar bat urteko instalazio fotovoltaikoa;
Berogailuak;
Dimentsio ezberdinetako adreilu eta blokeak;
Instalazio eta elementu sanitarioak;
Armairuak.
Testu hau, 2020ko maiatzean Der Landbote eta ekainean Baublatt egunkarietan alemanez argitaratutako bi artikulutan oinarritzen da, Baubüro in situ web-orrian eskuragarri. Bestetik, Tracés aldizkari suitzarrean argitaratutako artikuluan ere oinarritzen da, eraikuntzaren kulturaren inguruko espazium.ch espazio numerikoan ikusgarri.
Sala Beckett / Obrador Internacional de Dramatúrgia, 2016, Barcelona – Fundació Sala Beckett + Institut de Cultura de Barcelona (Project promoter) – Flores & Prats Arquitectes / Ricardo Flores and Eva Prats (Design) – photography by Adrià Goula (courtesy of Flores & Prats)
Bartzelonan, Flores & Prats Arquitectes arkitektura bulegoa, Cooperativa de Consumo i Justicia-ren egoitza zaharraren birgaitze proiektuaren egilea da, orain Sala Beckett (Fundació Sala Beckett / Obrador Internacional de Dramatúrgia) berrian bilakatu dena. Kooperatiba, 1924. urtean irekia eta 90. hamarkadan utzita, modu independentean funtzionatzen zuten eskola, denda, taberna eta antzerki-aretoa osatzen zuten. Proiektuaren programa berriak erabilera ezberdinen arteko elkarrekintza bilatzen du, antzerki-eskola, antzezpen-guneak eta taberna, argi-sarrera berriak ahalbidetzen dituen atariaren bidez konektatuz. Espazio honetan ikasle, irakasle, artista, ikusle eta auzoko biztanleak nahasten dira.
Sala Beckett / Obrador Internacional de Dramatúrgia, 2016, Barcelona (longitudinal section) – courtesy of Flores & Prats
Arkitektoek eraikinera egindako lehenengo bisita, iraganera egindako bidai baten gisa deskribatzen dute. Bertan aurkitutako kooperatibaren aztarnen, aroztegi, lur-estaldura eta sabai-arrosen, inbentario zehatza egin zuten eskala ezberdinetan marraztutako ehundik gorako planoen bidez. Marrazki hauek elementu bakoitza ikusaraztea ahalbidetu zuten, hauen xehetasunak, egoera eta tamaina azpimarratuz, jasotako herentziari balioa emanez. Ahal zen neurrian eraikinaren espazio zabalen egitura eta inbentariatutako elementu txikiagoak mantentzea erabaki zuten. Modu honetan, kooperatiba zaharraren iragana, eraikinaren uztearen arrastoak eta programa berriarentzat beharrezkoak ziren egokitzapenak espazio berdina partekatzen dute.
Sala Beckett / Obrador Internacional de Dramatúrgia, 2016, Barcelona (inventory) – courtesy of Flores & Prats
Inbentariatutako elementuak bertan berrerabili ziren, aurreko funtzio berdinean, baina kasu gehienetan eraikinaren beste parte batean. Araudi berriak errespetatzeko egindako egokitzapenak, egitura eraldaketak eta programa berriaren ezarpenak direla eta, arkitektoen lana collage baten modukoa izan dela esan genezake. Egitura elementu, akabera eta altzari berriak tokian existitzen ziren elementu eta espazioetara gehitu ziren.
Aroztegiari dagokionean, ateen eta leihoen %90a
berrerabili zen, hauetariko gehienak moldatu eta konpondu ostean. Solairuak sendotzeko
egindako handitzearen ondorioz ateen altuera
moldatu behar izan zen eta leiho batzuetan beira-bikoitza ezarri zen. Aldaketa
eta konponketa guztiak bertan gauzatu ziren garraioa saihestuz. Gainera
eskailera bat eta hainbat baranda berrerabili ziren, hauek ere birkokatu
aurretik moldatuak.
Jatorrian
antzinako kooperatiba honetako espazio bakoitzak lauza-hidrauliko
ezberdinez osatutako lur estaldura zuten. Entsegu eta antzezpen espazioekin bat
zetozen beste lur-estaldura mota batzuk erabiltzearen beharra medio,
lauza-hidraulikoak eraikineko beste guneetan kokatu zituzten konbinazio berriak
sortuz. Lauzak desmuntatzerako momentuan %20a galdu zen. Kantitate hau kontutan
hartu zen kokapen eta diseinu berria erabakitzerakoan.
Honetaz gain, antzokiaren sabai zaharreko hiru sabai-arrosa berreskuratu eta dekorazio elementu gisa erabili ziren. Eraikineko beste espazio batzuetan zeuden sabai-arrosak bere horretan kontserbatu ziren, klimatizazio sistemaren irteera-aho gisa erabiltzeko.
Sala Beckett / Obrador Internacional de Dramatúrgia, 2016, Barcelona – photography by Adrià Goula (courtesy of Flores & Prats)
Eraikitze lanak hasi aurretik, Sala Beckett-ko kideek okupazio iragankorra burutu zuten eraikinaren lehenengo solairuan. Proiektuaren logika berdina jarraituz, Sala Beckett egoitza zaharreko altzarien inbentarioa egin zen kooperatiban berrerabiltzeko asmoz. Aldi baterako okupazioak erabilera programa berria probatzeko aukera eman zuen. Gainera lan-taldeari, ikasleei eta ikusleei eraikinaren eta berrerabiliko ziren elementuen jabetzea ahalbidetu zuen. Kultura eta antzerki-proiektua garatu zen eraikinaren memoria gogora ekartzeko, hau eszenatoki bilakatuz. Antzezlana espazio eta denboran barrena ibili zen, arkitekturak inbentario eta berrerabiltzearen bidez egin zuen moduan.
Sala Beckett / Obrador Internacional de Dramatúrgia, 2016, Barcelona – photography by Adrià Goula (courtesy of Flores & Prats)
Hemen azpian, berrerabiliak izan ziren elementu batzuen zerrenda aurki dezakezue (informazio iturria Flores & Prats eta Opalis):
200 m² horma eta lur-akaberak, bertan desmuntatu, garbitu eta birkokatuak;
44 zurezko ate, bertan garbitu eta moldatuak;
35 zurezko leiho profilak, bertan garbitu eta moldatuak;
