Carbon footprint

Karbono-aztarnaren kalkulua gizakiaren jarduerek eragindako ingurumen inpaktua neurtzeko erabiltzen da. Horretarako, sortzen ditugun zuzeneko eta zeharkako negutegi-efektuko gasak (BEG) hartzen dira kontuan, bizi-zikloaren analisiaren (BZA) antzeko metodologia jarraituz. Aldaketa klimatikoaren erantzule diren gas isurtzeak CO2 baliokideetan adierazten dira (CO2-eq) eta hauen arrazoiak zein isurtzeak aurrezteko moduak  bistaratzen dituzte.

Materialen eta proiektuen karbono-aztarnaren inguruko zifrak ulertzea ez da beti erraza izaten. Are gutxiago berrerabilerari loturiko BEG-ak aurrezteko aukerak bilatzea eta ondorioz aipatzen diren kantitateen jatorria ulertzea zaila da sarritan. CO2 gasen gutxitzea lortzea interesgarria da, beti ere inpaktu hauen transferentzia bat gertatzen ez denean. Baina zertaz ari gara REBRICK proiektuan berrerabili den adreilu bakoitzeko 0,5kg CO2 baliokide aurreztu direla esaten dugunean? Eta Grande Halle de Colombelles proiektuan aurreztutako 25Tn CO2 edo K 118 proiektuko 500Tn CO2 kantitateak aipatzen ditugunean? Datu hauetara iristeko kalkulu metodoa zalantzan jarri gabe, kantitate hauek modu ulergarriago batean adierazi nahiko genituzke.

Estatu Batuetako EPA-ren (United States Environmental Protection Agency) kalkulu-tresnak, 0,5kg CO2 baliokide kotxez egindako 2km-ko ibilbide baten edo telefono adimendu baten 60 kargaren parekoa  dela esaten digu. Bestalde, Frantzian ADEME-k (Agence de la transition écologique) garatutako monconvertisseurco2 kalkulu-tresnak beste konparaketa batzuk erakusten ditu: 25Tn Co2 baliokide pertsona batek hegazkinez egindako 245 000km lirateke, munduari sei buelta alegia, eta 500Tn CO2 baliokide etxebizitza batek 70 urtetan zehar erabilitako lukeen berokuntza.

Norberaren karbono-aztarna gutxitu eta aurrezte aukerak bilatu nahi dituztenek hemen, hemen edo hemen sar daitezke (azken hau frantsesez). Eurostat-en arabera, europar bakoitzaren urteko karbono-aztarna 7Tn CO2-koa da, aurreko urteetakoa baino balio txikiagoa!

Assemble – 2

Artikuluaren lehenengo zatian aipatutako hormigoizko artisau-lauzaduraren esperientziaz gain, Assemble-k mota honetako beste hainbat garatu ditu. Liverpool-en Granby Workshop, zeramika fabrikatzen duen lantegiaren barnean, kolektiboak makina bat esperimentazio burutu ditu bertako artista, artisau eta auzoko biztanleekin elkarlanean. Enpresa sozial honek eskuz lantzen diren produktuei buruzko ikastaroak ematen ditu eta enplegua eta sorkuntza bultzatzen ditu. Assemble-rekin batera Granby Four Streets auzoaren birgaitze komunitate-proiektuaren parte dira. Auzoa biziki suntsitua izan zen bertan burutu ziren eraispenen ondorioz eta gaur egun viktoriar garaiko etxez osatutako lau kale soilik geratzen dira. Proiektua biztanleek garatzen dute Granby Four Streets CLT, Community Land Trust-aren bidez, eta beraien helburua utzitako etxeak berreskuratzea da. Kontextu honetan, Assemble-k, bi etxeren eraldaketa lanetan parte hartu du hauek lorategi estalietan bilakatuz (Granby Winter Garden), hainbat etxeren berrikuntzan lan egin dute (10 Houses on Cairns Street), eta aipatu bezala Granby Workshop lantegia sortu dute.

Graby Workshop-ak burututako lehen produktuak berritutako etxeentzako fabrikatu zituzten: bainugeletarako lauzadura, ateentzako kirtenak, tximinietarako estaldurak… Beste batzuk aldiz, salgai jarri zituzten lantegiaren web-orrian, eta lortutako irabaziak berreraikitze lanetarako erabiliko ziren. Birziklatze eta berrerabiltze prozesuen artean kokatzen ziren lan hauetan erabilitako materialak bertakoak dira, gehienetan utzitako etxeetatik ateratakoak. Adreilu, arbel edo harri zatiak hare eta zementuarekin moldekatzen ziren ondoren leundu eta objektu berrietan eraldatzeko. Adreiluak eta zur zatiak oihaletarako motibo sorkuntzan erabili ziren.

Esperimentazio hauen ostean, 2018an, Assemble eta Granby Workshop-ak Veniziako 16. Arkitektura Bienalerako pabilio zentralaren lauzadura garatu zuten. Milaka artisau lauzez osatutako instalazioa The Factory Floor izenpean aurkeztu zen. Lauza hauen fabrikazio prozesua encaustic clay tiles deituriko teknika tradizioanala jarraitzen du. Buztinezko lauzak ez dira esmalteztatzen eta gainazalean ikusten diren kolore eta motiboak masan eratzen dira, kolore ezberdinetako buztin zatiak presio altuko molde batean nahastuz. Prozedura honen bidez erresistentzia paregabeko lauzak sortzen zituen, horman zein lurrean, barruan zein kanpoan erabilgarriak zirenak. Muturreko erresistentziak lauzen desmuntaketa eta berrerabilera errazten zituen, Bienalaren amaieran gertatu bezala. Lauzak desmuntatu eta berrerabiliak izan ziren, berriz ere Venezian, lorategi publiko batean (Laguna Viva).

Assemblek objektu eta materialen artisau-fabrikazioaren inguruan erakusten duen interesa hainbat proiektu eta erakusketetan ikus daiteke. BBC-k emandako irrati-dokumentalaren (The Sympathy of Things), tituluari erreferentzian, kolektiboak erakusten duen “gauzekiko begikotasuna”, lanarekiko, ondare sozial eta kulturalarekiko atxikimendua izango dira akaso, erabil eta botatzearen sorgin-gurpiletik aterako gaituen jarrera, kontserbazioa eta berrerabilera bultzatuz!

Assemble – 1

Assemble, artea, diseinua eta arkitektura lantzen dituen kolektibo ingelesak, ez du derrigorrez berrerabilera bere kezka nagusi gisa ulertzen. Hala ere, ikerketa, auto-eraikuntza, formakuntza nahiz artisau teknika eta tradizionalekin batera, praktika sozial, kooperatibo eta demokratikoaren eskura jartzen duen tresna garrantzitsua da.

2010an kolektiboa sortu zuten, lehen proiektua garatzeko, eta hasieratik eraikinen berrerabileraren inguruko interesa erakutsi zuten. The Cineroleum proiektuak, zaharkituta geratu zen Londresko gasolina-zerbitzugune batean kokatzen da eta Erresuma Batuan azpiegitura hauek duten xedearen inguruko hausnarketa da. Lekua zinema iragankor batean bilakatzen zuten, eszenatoki-oihal baten gisa igo eta jeisten zen mintz batez inguratutako prototipo esperimentala da. Bertan hainbat material berrerabili ziren: eskolako formica mahai eta aulkiak, eserleku tolesgarriak egiteko aldamio oholak… Hainbat bolondresek proiektuaren garapen prozesuan zehar idatzitako gida praktikoen laguntzarekin eraikia, The Cineroleum lekuaren eraldaketa lortu duen, zinemaren zein esperimentazio prozesuaren sozializazioaren ospakizuna da.

Assemble-k berrerabilera integratzen zuten izaera sozial eta kultural handiko beste proiektu batzuk garatuko zituen, horietariko asko iragankorrak. Honen adibide da Londresen burututako OTO Project Space, Cafe OTO musika aretoari loturiko erabilera anitzeko aretoa. Utzitako lursail batean kokatzen zen eta eraikuntza lekuan bertan aurkitutako obra-hondakinekin osatuta dago, eraispetako txintxorrak lehengai gisa erabiliz. Boluntarioek lurra eta txintxorrak zakuetan konprimitu zituzten, ondoren harlangaitza balitz bezala bata-bestearen gainean pilatuz eraikuntza-elementu berriak sortzeko. Estaldurak, hau ere obra-hondakinez egina, eta zurezko estalkiak eraikuntza osatzen dute. Birziklapenetik berrerabileratik baino gertuago dagoen arren, bertako materialak erabiltzeko gogoa eta hondakin kopurua gutxitzeko borondatea erakusten zuen, aldi berean, buztinezko adreiluak fabrikatzeko tradizio ingelesa berrikusiz.

Proiektu hauek duten beste ezaugarrietako bat, osatzen dituzten elementuen birbanaketa da. Kasu gehienetan muntaketa teknikek geroagoko berrerabilera ahalbidetzen dute. Folly for a Flyover proiektuaren fatxada osatzen zuten zurezko blokeen kasuan adibidez, lehen mailako eskola bateko joko-eremu eta landaketa zona berriak sortzeko berrerabiliak izan ziren. Yardhouse proiektuaren kasuan bestetik, geroko desmuntaketa diseinutik integraturik zegoen. Assemble-k Sugarhouse Studios proiektu-multzoaren barnean eraikia, London Legacy Development Corporation-rekin elkarlanean garatutako esperientzia arkitektoniko eta hirigintza jardunketa iragankorra zen. Yardhouse eraikinak espazio komun baten inguruan antolatzen ziren tailerrak biltzen zituen. Panel isolatzailez estalitako zurezko egitura zuen eraikinaren fatxada nagusia, tokian bertan eskuz egindako hormigoizko kolorezko lauzaz estalirik dago. Eraikina desmuntatu egin zen Sugarhouse Studios ekimenaren kokapen berrian (Sugarhouse Studios Bermondsey) berreraikitzeko. Materialen aukeraketak zein obraratzeak, kosteen gutxitzea eta etorkizuneko berrerabilera ahalbidetu zuten. Yardhouse eraikina berreraikitzearen zai dago oraindik.

Praktika ezberdinetatik abiatzen diren esperimentazioen bidez, berrerabileraren profesionalizazioa bultzatzen ez duen arren, Assemble-k ez du brikolajearen estetizazio amorratua egiten. Berrerabilpena soilik haien baloreekin bat datozen helburuak lortzeko erabiltzen du.

#DEF – urban mining

Urban mining kontzeptua hondakinetatik datozen lehengaien berreskurapen prozesua izendatzeko erabiltzen da. Batez ere tresna elektriko eta elektronikoen hondakinetan (TEEH) ateratako metalen erauzketaz hitzegiteko erabiltzen den arren, beste esparru batzuetara ere zabal daiteke, eraikuntza sektorera adibidez. Gainera kontzeptua gehienetan birziklatzearekin lotzen bada ere, berrerabiltze alorrera zabal daiteke. Kasu honetan, ez da lehengaia berreskuratzea bilatzen. Beraz, urban mining kontzeptua, eraikitako espazioan eta gure hirietako eraikinetan bilatutako elementuen identifikazioa eta berrerabiltzea litzateke, inbentario lanak, dekonstrukzioa eta bilketa bere gain hartuz.

Urban mining-ak lehengaien kontsumoaren gutxitzea ahalbidetzen du hauen erauzketari lotutako isurtzeak mugatuz eta gainera sortutako hondakin kopurua gutxituz. Halaber, hiriek berrerabiltze material iturri gisa duten garrantzia azpimarratzen du, zirkuitu motzean eta hurbiltasun-printzipioa jarraituz.

Meatzaritzaren kasuan bezala, hobi hitza erabiltzen da ezaugarri zehatzak dauzkaten eta hainbat lekuetan bildu ostean berrerabilgarriak diren elementuak izendatzeko. Beste batzuetan material-banku ere esaten zaio. Kasu honetan, materialak errekuperatu eta baloratzen diren elementu indibidual gisa ulertu beharrean, berrerabiltzea integratzen duen eraikuntza prozesuaren parte izango dira, sortze-prozesuaren hasierako momentutik identifikatuko dena. Eraikinen eraikuntza-sistemak dekontrukzioa eta desmuntaketa integratzen duenean bezala.

K 118

Baubüro in situ arkitektura bulego suitzarrak antzinako lantegi baten eraldaketa proiektua garatu du, Winterthur-en Lagerplatzareal-en kokatzen den Kopfbau 118 eraikina. Bertan tailerrak eta lan-espazioak diseinatu dituzte jatorrizko egiturari hiru solairu gehituz. Tailerrak solairu bakoitzean sukalde komun baten inguruan kokatzen dira eta galeria eta komun batez osatutzen dira. Lantegi hauek igogailu eta eskailera bitartez dira irisgarri. Lysbücherareal proiektuaren kasuan bezala, arkitektoek urban mining kontzeptuaren printzipioak aplikatu dituzte eraikinaren hedapena berrerabilitako materialekin burutzeko, honek proiektuaren aurrekontuan eraginik izan gabe. Material berrerabiliak, guztira proiektuan berrerabiliak izan zitezkeen materialen %58a izan dira. Praktika honen bidez, material berrien erabilerarekin konparatuz gero, berotegi-efektuko isurtzeen %55ko gutxitzea lortu da, 500 t CO2 baliokide!

Proiektu honetarako beharrezko materialen bilaketa altxorraren bila jokoaren modukoa izan dela esan dezakegu. Horretarako Suitzako eraikuntza-lan ezberdinak bisitatu eta eraiste-baimenak arakatu dituzte. Identifikazio-zenbaki eta biltegiratze-pasaporte baten bidez, bertan aurkitutako materialak dimentsionatu eta inbentariatu dituzte, ondoren proiektuan izango zuten lekua argi markatuz. Dokumentazio-lanaz gain, material asko gaur egun indarrean dauden arauetara egokitu behar izan dira. Berrerabilerako leihoen kasuan adibidez beira-bikoitza gehitu behar izan da. Proiektuaren elementu guztiak ezagutzen ez ziren arren, fatxaden kolorea kasu, eragile publikoek malgutasunez jokatu dute eraikitze-baimena emateko.

Berrerabilitako elementu nagusiena, solairu berrietan erabilitako altzairuzko egitura da, Basileako Lysbücherareal-en kokatzen zen banaketa-gune zahar batetik ekarritakoa. Bere jatorrizko forma angeluzuzenak ez zuen eraikinaren forma trapezoidalarekin kointziditzen eta arazoa hegal baten bidez ebatzi zen. Altzairuzko egitura hormigoizko geruza batez estali zen suteen kontrako babes-arautegia betetzeko. Elementu metaliko ezberdinen arteko konexioak aldiz, morteroz estali dira hauen desmuntaketa eta berrerabilera errazteko. Proiektuan berrerabilpenaz gain beste praktika jasangarriak erabili dira, besteak beste, birziklatzea, hormigoi birziklatuz egindako euste hormen kasuan, edo material naturalak erabiltzeko teknika tradizionalak. Eraikinaren kanpo-estaldura zati handi batean berrerabilerako leiho eta txapa metalikoz osatuta dagoen arren, leihoak inguratzeko lastoz estalitako bigarren mailako zurezko egitura erabili da.

Baubüro in situ bulegoaren proiektuak Zürcher Fachhochschule (ZHAW, Zürich Zientzia Aplikatuen Unibertsitatea Winterthur-en) eskolako hogei bat ikasleren parte-hartzea ahalbidetu du. Ikasleek, K 118 eraikinarentzako etorkizuneko proiektu bat imajinatu behar zuten berrerabilpeneko hainbat material erabilita. Honetaz gain, urban mining prozesuan parte hartu ahal izan dute. Ikasleen eta Baubüro in situ bulegoaren lana, 2018an Basilean kokatzen den arkitektura museo Suitzarrean garatutako “Transform” (S AM) erakusketan ikusi ahal izan zen “Bauteilrecycling” izenpean eta 2019an ZHAW-ko arkitektura sailean ere aurkeztu zen. Bertan arkitektoek burututako urban mining prozesua azaltzen zen eta hainbat berrerabiltze material eta 1:1 eskalan eraikitako fatxadaren zati bat ikus zitezkeen.

Jarraian, proiektuan erabilitako berrabiltze-materialen zerrenda:

  • 15 urte inguruko hainbat solairu osatzeko moduko altzairuzko egitura, Basileako banaketa-zentro zahar batetik ateratakoa;
  • Pertsiana, sabai-leiho eta leihoak (Winterthur eta Zürich);
  • Aluminiozko txapa metaliko gorriak, fatxadan erabiliak eta inprenta zahar batetik ateratakoak (Winterthur);
  • Altzairuzko kanpoko eskailera, bulego-eraikin zahar batetik lortua (Zürich) eta eskailera barandak;
  • Galeriatan erabilitako granitozko lauzak, bulego eraikin batetik ateratakoak (Zürich);
  • Hainbat ate, tartean sarrera nagusian erabilitako beira masibo eta aluminiozko atea (Zürich);
  • Zurezko zoruak (Winterthur) eta zur trinko oholak tabike gisa erabiliak;
  • Hamar bat urteko instalazio fotovoltaikoa;
  • Berogailuak;
  • Dimentsio ezberdinetako adreilu eta blokeak;
  • Instalazio eta elementu sanitarioak;
  • Armairuak.

Testu hau, 2020ko maiatzean Der Landbote eta ekainean Baublatt egunkarietan alemanez argitaratutako bi artikulutan oinarritzen da, Baubüro in situ web-orrian eskuragarri. Bestetik, Tracés aldizkari suitzarrean argitaratutako artikuluan ere oinarritzen da, eraikuntzaren kulturaren inguruko espazium.ch espazio numerikoan ikusgarri.

Sala Beckett

Bartzelonan, Flores & Prats Arquitectes arkitektura bulegoa, Cooperativa de Consumo i Justicia-ren egoitza zaharraren birgaitze proiektuaren egilea da, orain Sala Beckett (Fundació Sala Beckett / Obrador Internacional de Dramatúrgia) berrian bilakatu dena. Kooperatiba, 1924. urtean irekia eta 90. hamarkadan utzita, modu independentean funtzionatzen zuten eskola, denda, taberna eta antzerki-aretoa osatzen zuten. Proiektuaren programa berriak erabilera ezberdinen arteko elkarrekintza bilatzen du, antzerki-eskola, antzezpen-guneak eta taberna, argi-sarrera berriak ahalbidetzen dituen atariaren bidez konektatuz. Espazio honetan ikasle, irakasle, artista, ikusle eta auzoko biztanleak nahasten dira.

Arkitektoek eraikinera egindako lehenengo bisita, iraganera egindako bidai baten gisa deskribatzen dute. Bertan aurkitutako kooperatibaren aztarnen, aroztegi, lur-estaldura eta sabai-arrosen, inbentario zehatza egin zuten eskala ezberdinetan marraztutako ehundik gorako planoen bidez. Marrazki hauek elementu bakoitza ikusaraztea ahalbidetu zuten, hauen xehetasunak, egoera eta tamaina azpimarratuz, jasotako herentziari balioa emanez. Ahal zen neurrian eraikinaren espazio zabalen egitura eta inbentariatutako elementu txikiagoak mantentzea erabaki zuten. Modu honetan, kooperatiba zaharraren iragana, eraikinaren uztearen arrastoak eta programa berriarentzat beharrezkoak ziren egokitzapenak espazio berdina partekatzen dute.

Inbentariatutako elementuak bertan berrerabili ziren, aurreko funtzio berdinean, baina kasu gehienetan eraikinaren beste parte batean. Araudi berriak errespetatzeko egindako egokitzapenak, egitura eraldaketak eta programa berriaren ezarpenak direla eta, arkitektoen lana collage baten modukoa izan dela esan genezake. Egitura elementu, akabera eta altzari berriak tokian existitzen ziren elementu eta espazioetara gehitu ziren.

Aroztegiari dagokionean, ateen eta leihoen %90a berrerabili zen, hauetariko gehienak moldatu eta konpondu ostean. Solairuak sendotzeko egindako handitzearen ondorioz ateen altuera moldatu behar izan zen eta leiho batzuetan beira-bikoitza ezarri zen. Aldaketa eta konponketa guztiak bertan gauzatu ziren garraioa saihestuz. Gainera eskailera bat eta hainbat baranda berrerabili ziren, hauek ere birkokatu aurretik moldatuak.

Jatorrian antzinako kooperatiba honetako espazio bakoitzak lauza-hidrauliko ezberdinez osatutako lur estaldura zuten. Entsegu eta antzezpen espazioekin bat zetozen beste lur-estaldura mota batzuk erabiltzearen beharra medio, lauza-hidraulikoak eraikineko beste guneetan kokatu zituzten konbinazio berriak sortuz. Lauzak desmuntatzerako momentuan %20a galdu zen. Kantitate hau kontutan hartu zen kokapen eta diseinu berria erabakitzerakoan.

Honetaz gain, antzokiaren sabai zaharreko hiru sabai-arrosa berreskuratu eta dekorazio elementu gisa erabili ziren. Eraikineko beste espazio batzuetan zeuden sabai-arrosak bere horretan kontserbatu ziren, klimatizazio sistemaren irteera-aho gisa erabiltzeko.

Eraikitze lanak hasi aurretik, Sala Beckett-ko kideek okupazio iragankorra burutu zuten eraikinaren lehenengo solairuan. Proiektuaren logika berdina jarraituz, Sala Beckett egoitza zaharreko altzarien inbentarioa egin zen kooperatiban berrerabiltzeko asmoz. Aldi baterako okupazioak erabilera programa berria probatzeko aukera eman zuen. Gainera lan-taldeari, ikasleei eta ikusleei eraikinaren eta berrerabiliko ziren elementuen jabetzea ahalbidetu zuen. Kultura eta antzerki-proiektua garatu zen eraikinaren memoria gogora ekartzeko, hau eszenatoki bilakatuz. Antzezlana espazio eta denboran barrena ibili zen, arkitekturak inbentario eta berrerabiltzearen bidez egin zuen moduan.

Hemen azpian, berrerabiliak izan ziren elementu batzuen zerrenda aurki dezakezue (informazio iturria Flores & Prats eta Opalis):

  • 200 m² horma eta lur-akaberak, bertan desmuntatu, garbitu eta birkokatuak;
  • 44 zurezko ate, bertan garbitu eta moldatuak;
  • 35 zurezko leiho profilak, bertan garbitu eta moldatuak;
  • eskailera 1;
  • hainbat baranda;
  • 3 sabai-arrosa dekorazio elementu gisa erabiliak.

Artikulu hau neurri batean Sala Beckett – Centro Internacional de Dramaturgia liburuan eta Escala 1:5 dokumental sortan oinarritzen da.

ELYS, Lysbüchelareal Basel

Bâle-Ville Kantoian kokatutako Lysbüschel hirialdea, duela gutxirarte supermerkatu-kate baten produkzio eta banaketa gune izan zena, eraldaketa prozesuan dago VoltaNord hirigintza-jarduketaren barruan. Promozio honen helburua, funtzio berriak ekartzea da, horien artean bizitoki berria sortzea. Auzo berri honen bihotzean, 2020ko udazkenean zabalduko den ELYS kultur eta artisautza zentroa kokatzen da. Eraikina 1982an eraiki zen eta okindegi industrial eta banaketa-zentro bat zen. Eraikinaren birmoldaketa prozesu honen atzean, birgaitze eta berrerabiltzean oso aktiboa den Baubüro in situ arkitektura bulegoa dago.

Berrerabilpena eta tokiko materialak erabiltzearen aukera, aurretik egindako ikerketa, biltegiratze eta dekonstrukzio lan sakonaren ondorioa da. Gainera, proiektuaren sortze-prozesua eta diseinua aurkitutako materialen araberakoa izango dira. Agintari, sustatzaile, bulego tekniko eta erabiltzaileen arteko lankidetza estua beharrezkoa izan da proiektua gauzatzeko. Arrazoi urbanistikoengatik, eraikinaren luzera laburtu egin behar izan da ekialdean eta ondorioz sortu den hutsunea fatxada berri batekin bete dute. Atari bat eta bi handitze burutu dira estalkian argia eraikin barrura eramateko. Ekialdeko fatxada berria eta atariarena, jatorrizko eraikinean egin diren eraldaketa nagusiak dira eta bertan berrerabilpenaren bidez eta stock soberakinetan lortutako materialak erabili dira.

1000m² fatxada berria burutzeko, zurezko modulu prefabrikatuak erabili dira. Horretarako, %40a inguruan bildutako berrerabilpeneko zura eta %60a Suitzako basoetakoa, itsatsitako zur ijeztu habeak sortzeko erabili dira, eskakizun tekniko guztiei erantzunez. Habe horiek 9 metroko altuera izan dezaketen fatxadako moduluen egitura konpartimentatuak eraikitzeko erabili dira. Eraikuntza sistema honek eskaintzen duen malgutasunak, inguruko fabrikatzaileen stock soberakinetatik aterako itxura, dimentsio eta osagai ezberdinak dituzten leihoen integrazioa ahalbidetu du. Leiho hauen batez besteko prezioa, garraioa eta biltegiratzea barne, 290 franko suitzarrekoa (270 €) izan da, leiho berri baten prezio baino merkeagoa. Hala ere, fabrikatzaileek ez zuten berme-ziurtagiririk eskaintzen eta horregatik aurreztutako dirua konponketa funts bat sortzeko erabili da. Leihoak instalatu ondoren, zurezko moduluak zuntz eta berrerabilpeneko arroka-ile isolamendu zatiz bete dira. Eraikinaren kanpoko estaldura nerbiodun xafla metalikoz osatuta dago, grisak estalkiaren handitzean eta berdeak fatxadako moduluetan, gehienak jatorrizko eraikinean bilduak.

Jarraian proiektuan erabilitako berrerabilpen materialen zerrenda:

  • 2000m² nerbiodun xafla metalikoak eraikinaren estalduran erabiliak. Horietatik 1500 m² ondoko lantegi batean berreskuratuak;
  • Inguruko 12 fabrikatzaileren stock soberakinetatik lortutako 200 leiho ezberdin;
  • 150 m³ zur, lantegi baten egituratik aterata, itsatsitako zur ijeztu habeak egiteko erabilia;
  • 150 m³ arroka-ile isolamendua;
  • Berokuntza zentral instalazio zahar batetatik berreskuratutako metalezko saretak, leiho batzuen baranda gisa erabiliak;
  • Sprinklers ihinztagailu instalazio batetik lortutako hodiak, kanpoko bankuen euskarri moduan erabiliak;
  • Eraikinaren jatorrizko estalki lauean desmuntatutako hormigoi lauzak.

Testu hau, besteak beste, Baubüro in situ-k “Umbaukultur” liburuan egindako ekarpenean oinarritzen da. Ingeleseko bertsioa eskuragarri dago beraien web-orrian. Halaber, Tracés aldizkari Suitzarrean argitaratutako artikulu batean ere oinarritzen da, eskuragarri eraikuntzaren inguruko kulturari buruzko espazium.ch espazio digitalean.

Guerre aux démolisseurs

Interior view of the Saint-Landry church, demolished in 1829 – unknown author – Musée Carnavalet, Histoire de Paris (Public domain)

XIX. mendean, Victor Hugo idazlea ondare arkitektonikoaren eta erdi-aroko arkitekturaren defendatzaile garrantzitsuenetako bat izan zen. Adibide garbiena orokorrean katedral gotikoen inguruan egin zuen defentsa izan zen eta bereziki Pariseko Notre-Dame katedralarena. Note sur la destruction des monuments en France (1825) eta Guerre aux démolisseurs (1832) idatzietan, egileak eraikuntza hauen suntsiketaren arduradunak ziren “espekulatzaile kaldarren” kontra egin zuen, eraikin baten edertasuna guztiona zela argudiatuz eta ondarea babestuko zuen lege bat eskatu zuen.

Bi testu hauetan orduan burututako suntsiketen zerrenda luzea aipatzen da, tartean Saint Landry elizarena. Honetaz gain, hainbatetan suntsiketa hauetatik ateratako materialen salmenta eta berrerabilpena kritikatzen ditu. Victor Hugok ohartarazi zuenez, harginak behar dituen materialak hondakin zoragarri hauetatik ateratzen ditu eta jabearen jarrerarekin haserre agertu zen. Monumentua mirestu beharrean, harri harrobi bat besterik ikusten ez zuela esanez eta Partenoia harriaren prezioan salduko zukeela gaineratu zuen. Harginaren kasua ezberdina zen idazlearentzat, elizaren eraispenean parte hartzen zuen arren, elementu batzuk berrerabili zituelako etxetxo miresgarri bat eraikitzeko. 

Ondarearen babesarekin lotutako materialen berrerabilpenaren testuingurua oso zehatza den arren, heldu beharreko zailtasun eta kontraesanak nabarmentzen ditu. Nola sustatu daiteke elementu eta eraikinen berrerabilpena errespetuz? Nola saihestu daiteke espekulazioa berrerabilpenaren arloan? Nola ekidin daiteke berrerabilpena aitzakiatzat soilik hartuz eraikinaren eraispena?

“Guerre aux démolisseurs” idatziaren bertsio frantsesa eskuragarri wikisource orrian.

Déconstruction d’une cheminée d’usine

Lantegia eta bere tximinia (irudi adierazgarria) – Aubervilliers hacia 1900, France (Public Domain)

« La Nature » astekari frantsesak, zientziak artearen munduan eta industrian dituen aplikazioei buruzko aldizkariak, fabrika-tximinia baten dekonstrukzioaren kronika argitaratu zuen 1884an. Tximini honen desmuntaketa, hau osatzen zuten materialak berreskuratzeko egin zen.

«Lantegi baten tximiaren eraispena kondizio zehatz batzuetan burutu behar da, handik ateratako materialak berrerabiliak izan daitezen, inguruko eraikuntzek bertaratzea zailtzen duten arren. Hau izan zen MM. R. M. et J. Bancroft-ek konpondu zuten arazoa (…)» (aldizkariaren laburpena Adokin-ek itzulia).

Idatzia eskuragarri dago hemen frantsesez: Conservatoire numérique des Arts et Métiers (Cnum), p.382. Bertan adreiluak tximiniaren barrualdetik jeisteko erabilitako prozesu teknikoa deskribatzen da. Helburua hauen erorketa moteltzea zen, eta horretarako, airearen konpresioa ahalbidetzen zuen pasabide bertikalez osatutako sistema bikoitza eta ate elastikodun kutxa eraiki zituzten. Adibide honetan, dekonstrukzio arduratsu eta zorrotz baten ideia aurkezten da, inguruko eraikinak eta berreskuratutako materialak babestu ahal izateko.

Re-use until the 20th century

Palacio de la Industria (Main building, Barcelona Universal Exposition) – 1888 (unknown author) – public domain

Gaur egun eraikuntza materialen berrerabilerak praktika marjinala dirudien arren, oso ohikoak zen duela mende bat. 1890.an Diario de Cataluña-k (pasartea hemen behean) lote ezberdinetan banatutako materialen salmenta publiko baten gertakizuna kontatzen zuen. Material hauek (teilak, zura, burdina…) Bartzelonako Industria Jauregiaren dekonstrukzio partzialetik atera ziren. Elementu hauekin geroago egindako berrerabilpen proiektuak ere aipatzen ziren bertan.

Modu berean, belgikako « Le Soir » egunkariak (pasartea hemen behean) Laeken-eko Gaztelu Errealeren eraispenetik ateratako materialen (metalezko habexkak, ateak, leihoak…) salmenta publikoari buruz idatzi zuen 1893an. Garai berean, beste egunkari batzuk ere, material zaharren denda eta biltegiei buruzko aipamenak egin zituzten. Proiektuak, errekuperatutako materialak salduz finantzatzen zirela esaten zen eta desjabetze prozesuek material salmenta bultzatzen zutela aipatzen zen.

Berrerabilera praktikak indarrean egon ziren XX. mende hasierararte. 1903.an Frantzian, «L’Annuaire du Bâtiment, des Travaux Publics et des Arts Industriels» dokumentuak (pasartea hemen behean) material ezberdinen (lauzadura, galtzada-harri, harri, teila, leiho, habexka…) desmuntaketa, garbiketa, garraio eta muntaketa lanen prezioen zerrenda argitaratu zuen.


Diario de Cataluña (16-01-1890), p. 2 : « En uno de los días de la semana próxima, se verificará una subasta pública para la adjudicación de los materiales procedentes del derribo de las naves laterales del Palacio de la Industria. Se han formado lotes de diversas clases, entre ellos de tejas, maderas y hierro. Parte de dichos materiales se aprovecharán para la verja y galerías del nuevo Palacio Real que se está construyendo en la Ciudadela. También se destinará otra parte a las puertas, cerca y otras dependencias del nuevo Matadero. »

Le Soir (10-12-1893), p. 3 : « Le receveur des domaines de Bruxelles-banlieue […] procédera […] au jardin du Château royal de Laeken, à la vente publique de vieux matériaux et objets provenant de la démolition du Château royal de Laeken, consistant en poutrelles de fer (11,280 kilos), vieux plomb (450 kilos), vinc [sic] zinc (400 kilos), 425 châssis, portes, un dynamo en bon état avec accessoires, etc., etc. »

Annuaire du Bâtiment des Travaux Publics et des Arts Industriels (1903), p. 2312 y siguientes, y principalmente p. 2322 et 2323 (los precios se indican en francos y céntimos): « Prix et renseignements pouvant être appliqués aux appareils, articles, matériaux & produits ordinairement employés […] / Décarrelage de carreaux petits et grands avec son réemploi sur place (le mètre superficiel) 0 09 […] / Découverture (au mètre superficiel) : – en ardoise 0 24 – en zinc pour réemploi 0 27 – en tuiles plates 0 20 – en tuiles à emboîtement 0 10 […] / Dépavage de pavés posés sur mortier de chaux sans transport, mais avec rangement et décrottage, le mèt. Sup. 0 25 […] / Dépose de pierres avec soin pour être conservée [sic] […], le mètre cube 7 00 […] – en démolition 3 70 […] / Dépose et repose de persiennes […] / Dépose de verres, compris démasticage, (prix moyen) le mètre superficiel 1 05 / Dépose et repose de vasistas, la pièce 0 60 / Dépose et repose de châssis de toit […] / Dévoligeage (au mètre superficiel) – pour réemploi 0 30 – pour démolition 0 10 […] »