Proiektuak – Adokin

Construire – 2

*60 houses, 2013, Boulogne-sur-Mer (France) – Patrick Bouchain, Loïc Julienne, Sébastien Eymard et Sophie Ricard (architecture) – photo courtesy of CONSTRUIRE*

Boulogne-sur-Mer-en, Construire agentziak etxe txikiez osatutako 60 etxebizitza sozialetan esku hartuko du. Eraitsi ordez, hiriak bere fondo propioekin birgaitzea erabaki zuen. Sophie Ricard arkitektoa bi urtetan zehar bertan bizitzen, etxebizitzen birgaitzea biztanleen banakako egoerari egokitzen saiatuko da. Auzoan integratu eta bertako biztanleak, batez ere haurrak ezagutzen hasteko, lorategi txiki bat diseinatu zuen. Inguruko obretako hondakinen artetik materialak aterako dituzte, negutegiak eraikitzeko edo lorategian barrena pasatzen den bidexka egiteko. Erabaki hau medio faltaren ondorio denarren, ez da onartzen zaila izan, auzoko hainbat biztanle txayar-biltzaile bezala lan egin eta esperientzia baitute errekuperatzen. Denentzat irekia den obra, etxebizitzen kanpo-isolamenduarekin hasi zen, eta ondoren barnealdean jarraitu zuten. Arkitektoaren eskura jarritako etxearen ondoko etxean obraren zentrua kokatu zuten eta hori topaleku bilakatuko da. Obrako langileek auzoko haurrek paleta egurrez egindako mahai baten inguruan bazkaltzen dute. Etxeei zuzendutako diagnostiko sakon eta tratamendu pertsonalizatuei esker, hirurogei lizitazio ezberdin burutu ziren. Kolorearen inguruan egindako lanak azterketa indibidualizatu honi ikusgarritasua emango dio. Agentziako pertsona ezberdin bakoitzak proiektuaren aspektu politiko, tekniko eta sozilak landu dituzte.

Berreraiki beharrean konpontzearen ideiarekin jarraituta, agentziak beste proiektu bat garatu zuen Tourcoing hirian. Kasu honetan ere, arkitektoen presentzia handia izango du eta etxe bakoitzaren tratamendu indibidualizatua burutu zen. Oraingoan Rase pas mon quartier elkarteari esker eraispenetik salbatutako adreiluzko langile etxeak dira. Hemen ere biztanle ezberdinak proiektu beraren inguruan bildu zituzten “komunitatea” sortzeko asmoarekin, baina aldi berean elkarren arteko “bereizketa” bultzatuz. L’atelier électrique deituriko lokal soziokulturala elkargune izango da eta proiektuaren arkitektura gune gisa funtzionatuko du. Isolamenduan eta kanpo-itxituran egindako lanarekin batera, etxebizitzen barne-erreforma egin zen. Lauzak bezalako elementu txikientzako auzoaren eskalako berrerabilera sare bat sortu zen. Izan ere, zementuzko baldosak langile-etxe horien identitatearen funtsezko zati bat dira. “Matière Grise” liburuan argitaratutako elkarrizketa batean Patrick Bouchain arkitektoak ondoko zehazten zuen berrerabilera sarearen inguruan: “Beraz, etxe-denda bat sortu genuen, eta bertan jarri zen beste etxebizitzetatik desmuntatzen zen guztia. Enpresarientzat balio izan zuen, baina bertako biztanleak ere toki honetara etor zitezkeen txorrota, etengailu, lauza, parketa, pertsiana, leiho… baten bila.”

*30 houses, 2013, Tourcoing (France) – Patrick Bouchain, Loïc Julienne, Denis Favret et Marie Blanckaert (architecture) – photo courtesy of CONSTRUIRE*

Bi kasuetan beste modu batean eraikitzea da helburua. Hau da, etxebizitza normalizatu batean bizi den biztanle medio batentzat ez lan egitea eta itsu-itsuan aurrez erabakitako modelo eta estandarrak ez aplikatzea. Bakoitzaren berezitasunak kontuan hartzeak proiektu ezberdinei bigarren geruza kultural eta sozial hau gehitzea ahalbidetu du, Patrick Bouchain arkitektoak aipatzen duen moduan. Eta ikuspegi horri laguntzeko berrerabileraren hautatzea bistakoa dirudi. Izan ere, berrerabiltzeko, stock heterogeneo batetik datorren material bakoitzaren araberako ikuspegi espezifikoa behar da. Bai Boulogne-sur-Mer-en lanean ibilitako langileen lana laguntzen duen berrerabilera eta brikolajea, zein Toucoing hirian ezarritako berrerabilera sarean, berrerabilera ez da inoiz keinu arkitektoniko deskonektatu batekiko aitzakia. Lehenik eta behin, prozesu bati laguntzeko modu logikoa da. Arkitektoen ikuspegiaren malgutasuna batzuetan ere etorkizuneko etxebizitzen diseinuen malgutasuna bihurtzen da. Horrela izan da Beaumont herri txikiko etxebizitza ebolutiboen kasuan, non biztanleek eraikinen zati batzuk libreki eraldatu zitzaketen. Proiektuak Txileko Elemental bulegoaren lana gogorarazten digu. Hemen, kasuz kasu egindako lana, autoeraikuntzari eta etxebizitzaren eskalan ematen den berrearbilerari laguntzen dion elementu gakoa da. Azken proiektu honek, aurreko biek bezala, berrerabileraren erakusle garbiak izan nahi ez duten arren, bakoitza bere erara, arkitekturaren ikusmolde ezberdin bat defendatzen ahalegintzen da, etorkizuneko berrerabilera orokortzea posible egingo duen ikusmoldea!

*8 houses, 2013, Beaumont (France) – Patrick Bouchain, Loïc Julienne et Sébastien Eymard (architecture) – photo courtesy of CONSTRUIRE*

Artikulu honetan deskribatutako proiektu ezberdinak (Boulogne-sur-Mer, Tourcoing, Beaumont), modu zabalagoan azaltzen dira Patrick Bouchain-en zuzendaritzapean ateratako “Pas de toit sans toi” argitalpen kolektiboan (2016, Actes Sud). Gainontzeko informazioa 2014ean Pavillon de l’Arsenal taldeak Encore Heureux bulegoaren zuzendaritzapean argitaratutako “Matière Grise” liburuan biltzen diren Patrick Bouchain berari egindako elkarrizketatik atera dugu.

Construire – 1

Patrick Bouchain arkitekto frantsesa eraikin industrial zaharrak espazio kulturaletan birmoldatzeagatik ezaguna da. Aurretik ere hitz egin dizuegu berari buruz permis de faire gaiaren inguruan aritu ginenean. Loïc Julienne-kin batera sortu zuen CONSTRUIRE bulegoak ez ditu soilik horrelako proiektuak garatzen. Hala ere, beraien ibilbide arkitektonikoaren zati garrantzitsua izaten jarraitzen dute, arkitekturaren ikuspuntu antikonformistaren bidetik. Bulegoaren lana obraren une erabakigarrian zentratzen da, profesional ezberdinak proiektuaren garapenean parte hartzera bultzatuz eta berrerabileraren logiko txertatuz.

*Lieu Unique, 1999, Nantes (France) – Patrick Bouchain, Nicole Concordet et Loïc Julienne (architecture) – photo courtesy of CONSTRUIRE*

Lehenengo berrerabilera elementua eraikina eta hauen egitura da, Nantes hiriko Lieu Unique proiektuaren kasuan bezala; Lu fabrika zaharrean kultur zentro bat integratzen dute, besteak beste, ikuskizun aretoa, erakusketa gunea eta jatetxea biltzen dituena. Hasierako birgaitze programaren moldatzeari esker, beharrezko aurrekontua murriztea lortu zuten, minimoa eginez. Gutxieneko esku-hartzeak lekuaren historiaren etapa ezberdinak agerian utzi ditu: fabrika, lugorria eta arte zentroa. Proiektuaren alderdi esperimentalak, benetako kultur ekintza bihurtzen den obraren garrantziak benetako dimentsio pedagogikoa ematen dio. Obran aktore askok parte hartzen dute, batez ere obrako etxolaren bidez, harrera eta dokumentazio gune egonaldi arkitektonikoetan bezala. Obran garatutako berrerabilerak, dimentsio pedagogikoa, politikoa, sinbolikoa edo estetikoa, eta sinplifikatuz sen ona biltzen ditu: berrerabili daitekeena berrerabili eta honezkero balio duena gorde.

Berrerabilitako material batzuk eraikinetik bertatik datoz: fabrikaren zorua estaltzen zuten altzairuzko plakak non antzinako aktibitatearen arrastoak oraindik ere ikusgai dauden, bulegoko mahai bat, aurretiko birmoldaketa batetik zetorren larrialdi eskailera bat edo eraispen partzialetatik ateratako adreiluak. Tokian egindako berrerabilera horri eraikinaren ertzean sortutako terraza eraikitzeko erabilitako hondakinak gehitu behar zaizkio. Proiektuan parte hartuko duten artisauei ere dei egingo diete, berrerabili daitezkeen materialak ekar ditzaten. Asko zatiak, soberakinak, edo desklasifikatutako materialak dira, konforme ez daudelako. Azkenean, obra kanpoko profesionalek ere materialen bilaketa horretan lagundu zuten. Desegite gunera bota behar ziren ontzien taulak eta eraispen zurak ikuskizun-aretoaren perimetroa osatzen duen pasabidea janzten dute. Tabernako barra eta jatetxeko aulkiak dohaintzetatik datoz. Eraikinaren atzealdean, ikuskizunen aretoaren altuera osoan, Grenier du Siècle delakoa sortu zen. Bilduma monumentala, non herritarrek emandako objektuak metalezko edukiontzi zigilatuetan gordetzen diren. Espazio itxi hori 2100ean irekiko da, hau da, sortu eta mende batera. Objektu horiek dituzten upelak edo metalezko kaxak ere dohaintza batetik datoz. Mendeko Atikoko fatxada janzten duen beira ere berrerabilerakoa da. Erabilitako piezak, garai batean, arautegiak errefusatu zituen. Horrelako materialak integratu ahal izateko, eraikinaren fatxada eta hau osatzen duen beirazko patchwork-a artelan deklaratu behar izan ziren. Gure hondakinen birziklatzean espezialista diren Maliko errementariek ikuskizun aretoaren sabaian, isolamentu akustiko gisa, integratuko diren kupelak moztu zituzten. Hauek ere artelan izendapenarekin sartu ahal izan ziren Frantzian. Piragua tailaketatik ateratako zur-hondakinetatik ateratako oholtza zatiak piraguak egiten dituzten artisauek josi zituzten, proiektuan jatetxerako panel gisa erabiltzeko.

*Académie Fratellini, 2003, Saint-Denis (France) – Patrick Bouchain et Loïc Julienne (architecture) – photo courtesy of CONSTRUIRE*

Logika berdinarekin, arkitektura bulegoak eraikin industrial zaharren birmoldaketa proiektu anitz garatuko ditu: Le Magasin (Grenoble), La Condition Publique (Roubaix) edo Le Channel (Calais). Baina Patrick Bouchain eta CONSTRUIRE tailerra eraikin berrien eraikuntzan ere arituko dira, berrerabilerarekiko interesa alde batera utzi gabe. Horrela, Saint-Deniseko Fratellini Akademiak, zirkuaren inguruko arte eta prestakuntzarako zentroak, Versaillesko lorategietan ekaitzaren ondorioz eroritako egurra berreskuratu zen. Egurra ia bere horretan integratu zen ikuskizun-aretoko eserlekuen egituran, hasieran aurreikusitako zurezko sekzioak gaindimentsionatuz. Kanpoko estaldura txapa metaliko tolestuekin egin zen. Xafla hauek zentru komertzial batetik ekarri ziren kolorea ez baitzetorren bat eskatutakoarekin. Estaldura eraikitzean hasierako kokatzean egindako zuloak ezkutatu ziren. Gainera partzialki margotuko dira mozketa gunean erdoiletik babesteko. Estalduraren berrerebilera eta instalazioak zein erdoilaren kontrako margo trazek, proiektuari bere berezitasuna ematen dion estaldura osatzen dute.

Sonia vu arkitektoa eta ConstructLab taldearekin batera, Patrick Bouchain eta Loïc Julienne-ek Argentan hiriko Herri-Unibertsitatearentzako Le Manable deituriko festa areto baten eraikuntzan parte hartu zuten. Hau batez era berrerabilera materialekin eginda dago. Bulegoaren beste proiektu batzuk berrerabilera materialekin eginda ez dauden arren, hauen izaera iragankorra eta mugikorra dela eta, berrerabilera eta deseraikitzea sustatzen dute. Hau gertatzen da museo ibiltarien kasuan. Hala nola, Frantziako hainbat hirietan ikusgarri egon den Centre Pompidou Mobile deritzona edo Les Étincelles du Palais de la Découverte, gaur egun obretan dagoen Parisko museoaren bertsio ibiltari berrerabilgarria. Berdina gertatzen da, karpadun ikuskizun areto ibiltarien kasuan: La Volière, Le Centaure edo Le Caravansérail.

Artikulu honetan laburki deskribatutako proiektu batzuk (Le Lieu Unique, L’Académie Fratellini), modu zabalagoan azaltzen dira Patrick Bouchain-en zuzendaritzapean Christophe Catsaros arkitektura kritikoak idatzitako “Le Lieu Unique –Le chantier, un acte culturel / Nantes” liburuan (2006, Actes Sud, L’Impensé bilduma) eta Coline Serreau et Charlotte Erlih-ek idatzitako,“L’Académie Fratellini – Le cirque de plain-pied / Saint-Denis” (2008, Actes Sud, L’Impensé bilduma). Beste informazioak, Patrick Bouchain berari egindako elkarrizketa batetik datoz. Elkarrizketa hau, 2014ean Pavillon de l’Arsenal delakoak Encore Heureux bulegoaren zuzendaritzapean argitaratutako “Matière Grise” lanean erreproduzitu zen.

Recetas Urbanas: Cañada Real

Centro sociocomunitario de la Cañada Real, 2018-2019, Madrid – Ayuntamiento de Madrid / Empresa Municipal de la Vivienda y Suelo (project owner), Recetas Urbanas (architecture) with 1200 volunteers – photo courtesy of Recetas Urbanas

Blog honen bidez, eraikuntza materialen berrerabilerak zentzua izateko, arkitektura eta eraikuntza ulertzeko moduan eraldaketa sakona eman behar dela nabarmentzen saiatu gara. Hau horrela, Recetas urbanas taldeak garatutako proiektuetan, berrerabilera, defendatzen dituzten balioen zerbitzura dagoen tresna da, helburua soilik izan beharrean. 2019an inauguratutako Cañada Real-eko zentro soziokomunitarioa, honen adibide garbia da. Erabilitako materialen erdia baino gehiago, berrerabileratik eratorriak dira. 2020an argitaratutako bideoak bertako komunitatearen implikazioa erakusten du eta arkitektura proiektuak ikuspegi soziala izan behar dutela gogorarazten digu.

*Centro sociocomunitario de la Cañada Real, 2018-2019, Madrid – photo courtesy of Recetas Urbanas*

Cañada Real deritzona, Madrilgo erkidegoa zeharkatzen duen antzinako transhumantzia errepide baten (Cañada Real Galiana) trazaduran kokatzen diren eraikuntza ilegalez osatuta dago. Hainbat kilometro dituen kale honetan, biztanleria kondizio prekarioetan bizi da. Zentro komunitarioak azpiegituran beharrari erantzun dio neurri batean. Madrilgo udalak etxebizitza eta lurzoruaren udal enpresaren bidez garatutako proiektu honek, hasiera klausula sozial gutxi sustatzen zituen. Recetas Urbanas taldeko arkitektoak izan dira, egindako lanari esker, proiektua hiritarren partaidetzaren benetako esperientzian bilakatuko dutenak: biztanleak ezagutzeko atez-ate etxebizitza, ikastetxe, elkarte, giza-erakunde eta baita espetxe batetara egindako bisiten lagutzarekin. Komunitateko kideez gain, besteak beste, unibertsitatetik etorritako hainbat bolondresek parte hartu dute auto-eraikuntza proiektu honetan. Honela, Madrilgo puntu ezberdinetan, ondoren tokian lotu ziren elementu eta modulu ezberdinak (zoru, horma, leiho, zertxa, estalki) prefabrikatu ziren. Berrerabileraren ekarpena hemen ezinbestekoa izan da. Lan-bolondresak eta materialen berrerabilerak, aurrekontua aldatu gabe, azalera eraikia %25 handitzeko aukera eman zuten.

Berrerabilerari dagokionean, erabilitako materialak aurretik burututako proiektuetatik eta udal-biltegietatik ekarriak dira. Cañada Real-eko funtzio anitzeko lan-eremua eraikitzeko behar izan diren material gehienak, 2018an Recetas Urbanas berak eraikitako Habitar el Aire (Naves Matadero – Centro Internacional de Artes Vivas) sorkuntza espazio efimerotik ekarritakoak dira. Biltegi publikoetan berreskuratutako materialak aldiz, eskilaratan eraldatutako aldamio egiturak edo aulkiak dira. Azken hauen erabilera besteratu eta eraikinaren fatxadan kokatuta, eguzkitako bikainak bihurtuta!

Hemen eraikin honi buruz El Pais egunkarian 2021 argituratutako artikulua.

Recetas Urbanas

Espainiar Estatuan duela hainbat urtetik gaurko egunerarte, eraikuntza materialen berrerabileraren arloan lan egiten duen arkitektura bulego bat bada, hau Recetas Urbanas da. Bulegoa Santiago Cirujedak sortu zuen 2003an eta geroago Alice Attout gehitu zen taldera. Hala ere, berrerabileran interesa duten beste arkitektoen moduan, ez dute hau beraien kezka bakarra bihurtzen: beraientzat berrerabilera, hiritarren partaidetzaren zerbitzura jartzen den ikasketa eta heziketarako tresna da. Hirian egindako esku-hartzeengatik edo burutzen duten arkitektura iragazkorragatik ezagunak, Recetas Urbanas taldeak egiten duen lana keinu arkitektoniko hutsetik haratago doa. Aldi berean, materialei, hauen berrerabilerari eta gure praktika arkitektonikoak eraldatzeko moduari buruzko benetako hausnarketa egiten dute. Bulegoak urteetan zehar berrerabileraren inguruan izandako esperientziak, 2022an argitaratutako bideo batean laburbiltzen ditu. Hau, izandako esperientzian oinarritzen den inbentario gisa uler daiteke: eraikuntza materialen berrerabilera 2.000.000 euroko balio estimatua duten berrogeita hamar bat proiekturen bidez erakusten da. Balantze honek, positiboa den arren berrerabilerak bere lekua har dezan garatzen den bidea agerian uzten du. Hau guztia ekonomia zirkularraren printzipioak, intentzio onak izateaz gain, aplikatu egin behar direla gogoraraziz.

Auto-eraikuntza proiektu ezberdinen bidez eta bolondresen lanari esker, arkitektoen arreta eraikitze prozesuan egiten den berrerabileran zentratzen da. Material hauen integrazioak proiektuaren ikuspegia eraldatzen duela azpimarratzen dute. Gainera, eraikuntzak bere bizi-zikloaren amaierara iristean izango zuen bilakaera eta etorkizuna ere kontutan hartzen dute. Beraz, burutzen duten lana bikoitza da. Baterik, bigarren eskuko materialen bilaketa eta bestetik, material hauen berrerabilera beraien proiektuetan. Batzuetan egiturak osorik berrerabiltzen dira eraikitze aukera berrikusiz eta moldatuz. Berrerabilitako materialak jatorri ezberdinekoak dira: bigarren eskuko erosketak, proiektu zaharren desmuntaketak, donazio edo mailegu publiko edo pribatuak, kudeaketa kontratuen barruan. Baliabide publikoen garrantzia, udal biltegien bidez batez ere, funtsezkoa dela dirudi.

*Aula Abierta / oficina araña (La Carpa – Espacio Artístico), 2012, Sevilla – photo courtesy of Recetas Urbanas*

Adibide gisa, Recetas Urbanas taldeak argitaratutako bideo batean azaltzen den moduan, La Escuela Crece (Madrid, 2016) proiektuaren berrerabilera tasa %85ekoa da, Proyectalab (Benicàssim, 2011) proiektuarena %75koa edo Aula Abierta (Granada, 2007) proiektuarena %90koa. Azken proiektu hau gainera, desmuntatu eta Sevillan berrerabili zen 2012an. Aula Abierta Sevilla, La Carpa proiektuaren parte da, 2011an hasitako espazio sozio-kulturala. Bertan zirku-eskola eta helburu sozial eta kulturala duten akzioak bultzatzen dituzten kolektiboak biltzen dira. La Carpa osatzen duten egitura ezberdin gehienak berrerabiliak dira. Desmuntatu eta berriz berrerabilitako proiektu zaharrak, besteak beste, Aula Abierta eta baita taldearen armiarma famatuak (Arañas).

*La Escuela Crece *(Escuela Superior de Diseño)*, 2016, Madrid – photo courtesy of Recetas Urbanas*

Granada eta Sevillako Aula Abierta edo Madrideko La Escuela Crece proiektuak, aurretik argitaratutako artikulu batean aipatu genituen eta Recetas Urbanas taldeak goi-mailako eskoletako ikasleekin zuten inplikazioa nabarmentzen genuen orduan. Oro har, Aula Abierta izenarekin, bulegoak, ikasle komunitatea inplikatzen duten hainbat proiektu itzulgarri biltzen dituzte. Proiektu parte-hartzaile hauek, gehienetan autoeraikiak eta Granadako AAABIERTA kolektiboarekin izandako lehen esperientziari esker jaioak, berrerabilerarekin egindako eraikuntza irtenbideak erabiltzen dituzte. Hezkuntzari emandako arretari jarraituz, arkitektoek hogei bat proiektu garatu dituzte zentzu honetan, mota guztietako eskola zentruetan. 2021an txosten bat argitaratu zuten honen inguruan.

*La Rebelión del Crazy Army *(Festival Concéntrico)*, 2023, Logroño – photo courtesy of Recetas Urbanas*

Duela gutxi, 2023an, Concéntrico festibalaren barruan, La Rebelión del Crazy Army delakoak, Logroñoko institutu bateko ikasle eta irakasleei deialdia zabaldu zien, zentrua espazio publikoarekin lotzen duen lagunduko zuen aldi baterako egitura eraikitzeko. Orduan eraikuntzan erabilitako zurezko habe eta panelak, Vallecaseko La kalle elkarteak berrerabili zituen. Logika berberarekin eraikitako proiektu ezberdinez ari gara. Jarraian Katalonian garatutako beste adibide bat: Bartzelona hiriaren hiruehungarren urteurrenaren ospakizunen barruan, 2014an Enric Miralles fundazioak hirian zehar sakabanatutako 6 aldi baterako instalazio koordinatu zituen, BCN RE.SET deituriko proiektua. Recetas Urbanas taldeak, instalazio hauen balio-bizitzaren amaieran, hauek osatzen zituzten materialen berrerabilera proposamena garatu zuen (honi buruzko artikulua El País egunkarian). Materialak, Recetas Urbanas berak edo Straddle3 bezalako beste kolektiboek berrerabili zituzten, hezkuntza kontextuan batez ere. Materialak berriz zirkulazioan jartzearen logika jarraituz, Recetas Urbanas eta Straddle3 taldeak besteak beste, baliabideen berrerabilera eta birbanaketa helburutzat duen plataforma garatu zuten GRRR (Gestión para la Reutilización y Redistribución de Recursos) deiturikoa. Arquitecturas Colectivas (AA.CC.) iniziatibaren proiektua da, balio amankomunak defendatzen dituen sare internazionala. Recetas Urbanas, talde honen barruan dago. Donostiako M-etxea taldeak adibidez, GRRR plataforma erabili du.

Bukatzeko, horrelako proiektuen alde legala ere azpimarratzekoa da. Recetas Urbanas taldeak bere interbentzioak alde juridikoaren arabera sailkatzen ditu: interbentzio ilegala, legala eta a-legala. Azken kategoria honek, legedian dauden hutsuneak aztertzen ditu jardun ahal izateko. Berrerabilera materialekiko paralelismoa interesgarria da hemen. Bigarren eskuko materialen berrerabilera hiru kategoria hauetan sailkatu daiteke. Kasu batzuetan, berrerabiltzea ezinezkoa izango da arrazoi juridikoak medio. Besteetan, aldiz, posible izango da. Hala ere, bi aukera hauen artean dagoen eremu grisa handia da eta proiektu asko, hau aprobetxatzen saiatzen dira. Lege hutsuneak eta material horiek erabiltzeko lege ezintasunak, agerian uzten dute, berrerabilera guztiz eskuragarri egiteko, burutu beharreko lan juridikoa.

TYIN tegnestue – 2

TRD Heinemann, 2014, Stjørdal (Norway) – Gebr. Heinemann SE & co (Project owner) – TYIN tegnestue Architects (Design) – Photo: Pasi Aalto / pasiaalto.com

Tokiko testuinguru espezifikoa funtsezkoa da TYIN tegnestue Architects bulegoaren ikuspegian. Testuinguru geografiko, sozial eta kulturalaz ari gara, baina erabilitako teknika eta materialek ere, berrerabiliak edo ez, eraikin baten nortasuna moldatu dezakete. Hau gertatzen da arkitektura bulegoak Asian eraikitako proiektuetan, baina berdin gertatzen da beraien herrialdean egindakoetan ere. Norvegian, TYIN tegnestue bulegoak berrerabileraren bitartez, zurez eraikitzeko tradizioa nabarmentzen du. Eraikuntza mota berezia da, adibidez, 2014. urtean Trondheim-ko aeroportuko denda batean enborrekin burututako barne-diseinu proiektua. Enborrak lortzeko, eraitsiko zen XIX. mendeko etxe bat desmuntatu eta partzialki berreraiki zen, pieza hondatuenak alde batera utziz. Enbor horietako batzuk, moztu ondoren hormetan estaldura gisa erabili ziren.

Naust paa Aure , 2011, Aure (Norway) – *Stein Erik Sorstrom* (Project owner) – TYIN tegnestue Architects (Design) – Photo: Pasi Aalto / pasiaalto.com

2011an, Aure herrian burututako proiektuan, arkitektoek txalupentzako estalpe bat bereganatu zuten. Kasu honetan bereziki hondatua zegoen eraikina, funtzio ludikoak izango zituen eraikuntza berri batek ordezkatuko zuen.Proiektua, berrerabilera nabarmentzeko aukera berri bat izan zen. Honela, eraikuntza zaharraren materialen parte bat lekuan bertan berrerabili zen. Zehazki, zur oholak barne-estaldura osatzeko erabili ziren eta kanpo-estalduran, aurreko eraikinean estalkia osatzen zuten metalezko txapak erabili ziren. Metalezko errail zahar batzuk, gainalde baten euskarri gisa erabili ziren. Berrerabilitako material hauei inguruko baserri batean berreskuratutako leihoak gehitu zizkietan. Eraikin berriaren egitura-sarea leiho hauen dimentsioen araberakoa zen. Berrerabilitako materialek honela, proiektuaren diseinuari laguntzen diote, honen eboluzioa ahalbidetuz. Berriz ere, berrerabilerak, diseinuaren logika beste modu ezberdin eta berri batean pentsarazten gaitu.

TYIN tegnestue – 1

Min Buri Old Market Library, 2009, Bangkok (Thailand) – Old Market Community (Project owner) – TYIN tegnestue Architects, CASE Studio Architects, local community (Design) – Photo: Pasi Aalto / pasiaalto.com

Duela gutxi lan egiteari utzi dion, TYIN tegnestue Architects arkitektura bulego norvegiarra, arkitekturaren ikuspegi berezia izateagatik ezaguna zen: ikasle eta tokiko komunitateak nahasten dituzten proiektu txikiak, artisautza eta berrerabilerarekiko zaletasuna. Honezkero, hemen hitz egin dizuegu berrerabilera materialak erabiltzen zituzten arkitektura eskoletako ikasleekin burututako partaidetza-proiektuei buruz. Agentziaren ibilbide profesionalean zehar, hainbat proiektu garatu zituzten, bereziki Asian, egoera prekarioan dauden komunitateentzat eta haiekin elkarlanean. Proiektu bakoitzaren testuinguruaren arabera, artisau-tekniken eta bertako materialen erabileraren aldeko apostua egin zuten, baliabide gabeziari erantzunteko. Gainera, biztanleek, proiektuen jarraipenean parte hartu ahal izan zuten. Horrela, bizilagunek, eraikinaren jabe egingo ziren, proiektuak, eraikuntzaren alde teknikoa eta sortutako dinamika soziala eredu izan beharko zituen bitartean. Logika hau jarraituz, berrerabileratik lortutako materialak tokiko baliabide merkeak kontsideratzen dira, zura eta lurra bezala adibidez, eta proiektuari forma ematen laguntzen dute.

Honela, CASE Studio Architects bulegoarekin batera 2009an Bangkok-en (Tailandia) eraikitako Old Market Library proiektuak, neurri handi batean, biztanleen partaidetza ahalbidetu zuen. Proiektu honetan, merkatu zahar baten zati bat liburutegi bihurtu zuten eta arkitektoen ezagutzak praktikan jartzeko aukera izan zen tokiko material ekonomikoen erabileraren bitartez, berrerabilerako materialak barne. Berrerabilitako zurezko kaxak adibidez, liburuentzako apalategi bilakatu ziren eta barne-estaldura, inguruetan jasotako zur elementuz osatuta zegoen. Solairutarte txiki baten zurezko egitura eraikitzeko elementuak aldiz, bigarren eskuko denda batean erosi ziren, kalitate hobeagoko zura lortu nahi izan zutelako. Proiektu honek, eta ez da bakarra, berrerabilera, komunitateentzako irtenbide ekonomiko eta arduratsua izateaz gain, sorkuntza teknikoa eta estetikoa suspertu dezakeela erakusten du.

More bricks

How to reuse solid clay bricks? – image by Adokin

Duela gutxi, buztin egosiz egindako adreilu trinkoen berrerabileraz hitz egin dizuegu. Lehen aukera, adreiluak indibidualki berreskuratzea izaten den arren, ez da beti posible izaten mortero hondakinak kentzea, adreiluak berriz ere modu tradizionalean erabiltzeko. Materialen kalitatea edo aglomeratzaileen gehiegizko erresistentziak, adreiluen banakako berrerabilera ahalbidetzen ez duenean, lan egiteko modu berriak eta berrerabilera teknika berritzaileak asmatu behar dira. Elementu horiek proiektu berrietan txertatzeko modurik ohikoena adreiluz adreilu berrerabiltzea bada ere, beste bi modu aztertuko ditugu hemen.

Resource Rows brick modules being cut out, 2015-2019, Copenhagen (Denmark) – NREP + AG Group (client), Lendager Group (architecture) – photography by Rasmus Hjortshøj, COAST studio (courtesy of Lendager Group)

70. hamarkadaz geroztik, adreiluen berreskuratzea eta garbiketa zailtzen zuten mortero berriak azaldu ziren merkatuan, erresistenteagoak eta itsasgarriagoak. Arazo honi aurre egiteko, Lendager taldeak, Resource Rows (2020) Kopenhage (Danimarca) kokatutako etxebizitza proiektuan inplementatutako teknika alternatiboa imajinatu zuen. Honela, eraikinaren fatxada modulu prefabrikatuz konposatuta dago, mota, jatorri, apareju eta kolore ezberdinetako adreilu panelez osatua, eraispeneko horma zaharretatik moztuak. Mozketatik lortutako horma zati hauek, patchwork baten modura muntatzen dira estaldura gisa erabiltzeko. Lendager Group enpresak berrerabileraren inguruan egiten duen hausnarketa adreiluez haratago iristen da, proiektu berdinean zura eta hormigoizko habeak ere berrerabili baitziren. Taldeak berrerabileraren inguruan lan egiten jarraitzen du beste proiektu batzuen bitartez, Wasteland erakusketa adibidez.

Fuelle Roga, 2017, Asunción (Paraguay) – private owner – OMCM Escritorio de Arquitectura y Urbanismo, Matías Ortiz & María Paz Chamorro (conception) – photo courtesy of OMCM

Adreiluak berrerabiltzeko hirugarren modu bat, askotan hormigoizko modulu prefabrikatuz osatuta dauden eraikuntza berrien horma eta tabikeetan, hauen zati handiak ausaz integratzea da. Adreilua osorik ez dagoen arren, bere historiarekin lotu dezakegu. Obraratzearen zorizko aldeari buruz hitz egiterakoan, batzuetan opus incertum adierazpena erabiltzen da. Hala ere, erabilitako teknika modu zehatzago batean adierazteko, eta zehaztasunez esatea zaila den arren, hormigoi ziklopeoaz hitz egitea nahiago dugu. Erresistenteagoak diren zementuen erabilerari loturiko zailtasunez haratago, teknika honen bidez, beste adreilu-mota batzuk berrerabiltzea lortzen da. Besteak beste, adreilu barne-hutsak, osorik berrerabiltzea zaila baita. Eraispenetatik berreskuratutako adreilu zatiak integratzen dituen hormigoi ziklopeoa Paraguaiko hainbat proiektuetan ikusi berri dugu (honi buruz hitz egin genuen hemen eta hemen). Besteak beste, Gabinete de arquitectura bulegoaren hainbat proiektu (Centro de Rehabilitación Infantil de la Teletón, Quincho Tia Coral, Fundación TEXO, banco BASA), Fuelle Roga proiektua (OMCM Escritorio de Arquitectura y Urbanismo) goiko argazkian, Casa Ana (Mínimo Común Arquitectura) eta Casa Ilona (Grupo Culata Jovái). Baita Mexikon eraikitako Pabellón de Composta proiektua (Gabinete de arquitectura), edo Brasilen eraikitako Casa Angatuba (messina | rivas) eta Residência Rua Pombal (São Paulo Criação). Honi buruzko artikulua Archdaily-n ikus daiteke. Belgikan, Atelier d’Architecture Alain Richard bulegoak, terrakota adreilu agregatuekin egindako hormigoi moduluen prefabrikazioan lanean dihardu. Hauek, bulego eta tailer eraikin baten perimetro-horma osatzeko erabili ziren.

Berrerabilera eta birziklapenaren erdibidean, badago eskala txikiagoko zatiak erabiltzen dituen teknika historiko bat. Honi, opus signinum edo cocciopesto esaten zaio. Ezaugarri iragazgaitzak dituen morteroa, hainbat geruzatan ezarrita, ura, karea eta txikitutako adreilu edo buztinezko teilak nahastuta lortzen dena, eta gure gaur egungo terrazoarekin parekatu daitekeena (gai honi buruz Véronique Vassal-en argiltapena Journal of Mosaic Research delakoan). Espezialistak, material hauek izendatzeko moduaz ados jartzen ez diren arren, terrakota adreilu hondakinak integratzen dituzten aplikazio modernoak ere existitzen direla azpimarratu nahi dugu (honi buruzko artikulua frantsesez Bobi réemploi web-orrian). Halaber, Atelier NA bulego frantsesak, hondakin berrerabiliekin egindako hormigoia burutzeko tailerrak eman zituzten. Ciguë bulego frantsesak ere, zentzu honetan ikertzen dihardu, zementua alde batera uzten duen igeltsuz egindako hormigoia lantzen. Beraien lana, Pavillon de l’Arsenal-en egindako erakusketa batean erakutsi zen eta hemen irakur daitekeen azterlana burutzeko aukera izan zuten. Anna Saint Pierre diseinatzaile eta ikertzailea, eraispenetako hainbat hondakinen integrazioa lantzen ari da, eta baita terrazoa sortzen ere (gai honen inguruko artikulua Metropolis aldizkarian). TFOB (They Feed Of Buildings) bulego alemaniarra, bide berekin lanean dabil Urban Terrazzo proiektuaren bitartez. Bestetik Apt bulego ingelesak, Mallorcan kokatzen den Huguet fabrikarekin kolaboratu du, adreilu puskak terrazoan integratzeko. Gogora ditzagun gainera, Assemble eta Granby Workshop taldeen esperimentuak, non hondakinak moldekatutako objektuetan gehitzen dituzten. Beste behin, zaila da lortutako material hauei izen zehatz bat ematea, granito, terrazo, mortero edo hormigoia, granulometria eta erabilitako teknikak ezberdinak baitira. Artikulu honi dagokionean, garrantzitsuena eraikuntza eta adreilu hondakinen arazoari irtenbide berriak bilatzen jarraitzea da.

Bricks

“Man who is building a new trailer court scraping secondhand brick…”, 1940, United States – Farm Security Administration (Sponsor), R. Lee (Photographer) – from The New York Public Library (Public domain)

Adreiluak. Ladrillos. Briques. Bricks. Adreilua eraikuntza material arruntenetakoa da. Oraindik praktika hau oso zabaldua ez dagoen arren, buztin egosiz egindako adreilu trinkoen berrerabilera geroz eta ezagunagoa da herrialde batzuetan. Dagoeneko aipatu ditugu blog honetan zenbait proiektu, baina askoz gehiago dira. Hona hemen terrakotazko adreilu trinkoak berrerabiltzen dituzten eragileen errepasoa!

Lehenik eta behin, adreiluak banan-banan berrerabiltzeko stocka identifikatzen dugunean, beharrezkoa da mortero hondakinak eskuz edo mekanikoki garbitzea. Aurretik, REBRICK proiektu europarraren barruan garatu zen, Gamle Mursten enpresa daniarraren sistema mekaniko automatizatuari buruz hitz egin genuen. Aurrerakuntza tekniko honetaz gain, honezkero bere produktuentzat ingurumen adierazpena duen adreilu berrerabilien hornitzaileak, CE marka lortzeko prozedura jarri du martxan merkatu daniarrean ohikoak diren adreiluentzat. CE marka eta adreiluen ezaugarriak modu egokian ezartzea, gaur egungo proiektuetan material hauen integrazioa errazteko modua izan daiteke.

Gamle Mursten enpresak banatutako adreiluak hainbat proiektutan erabili dira, Wienberg Architects bulegoak diseinatutako etxe baten hormetan adibidez. Eskala handiago batean, ospitale zahar batetik berreskuratutako 400 000 adreilu, enpresa berberak garbitu ostean, Aarhus hiriko (Danimarka) Frederiksbjerg eskolan berrerabili ziren (Henning Larsen Architects). Arkitekto berberek prozesu berdina errepikatu zuten beste hainbat bizitegi-proiektuetan, besteak beste Kopenhagen kokatutako Jacobsen Hus y Havnebryggen. Proiektu hauetan hornitzaileen garrantzia funtsezkoa da. Hau honela, lerro hauek idazten ari garen momentuan, Opalis web-orriak, adreilu berrerabilietan espezializatutako 70 hornitzaile baino gehiago identifikatzen ditu. Salvo web-orriak berriz, Erresuma Batuan bigarren eskuko, batez ere terrakotazko adreiluak eskaintzen dituzten 300 iragarki baino gehiago. Hauetariko hornitzaile batzuk, luzetara moztutako adreilu berrerabiliekin egindako ageriko plakak eskaintzen dituzte. Hala eta guztiz ere, hemen adreilu trinkoen berrerabilera kasuei buruz hitz egingo dugu soilik.

dnA house, 2013, Asse (Belgium) – private owner, BLAF architecten (conception) – photography © Stijn Bollaert (courtesy of BLAF architecten)

Opalis web-orriak ere, adreilu berrerabiliak erabiltzen dituzten Belgikako hainbat proiektu biltzen ditu. Kasu gehienetan, estaldura material gisa erabiltzen dira. Horien artean, eraldaketa eta birgaitze proiektuez gain, Auderghem auzoan kokatzen den Vignette etxea (Karbon’ architecture & urbanisme) aipatu behar dugu, berrerabilitako 3000 adreilurekin eta fatxadan adreilu saretarekin, Lo-Reninge-go udaletxea (noAarchitecten), 205 m² adreilu berrerabiliekin, eta Mariakerke (Raamwerk eta Van Gelder Tilleman architecten) etxe-tailerra. Dagoeneko aipatu ditugu hemen beste hainbat proiektu, tartean Chiro de Itterbeek (Rotor), Folklorearen museoa Mouscron hirian (V+ eta Simon Boudvin) edo dnA etxea (BLAF architecten). Azken honetan, adreiluak karga-hormatan berrerabili ziren (goiko argazkian ikus daiteke). Gainera, Belgikako Adreiluaren Federazioaren argitalpenean agertzen diren beste hainbat proiektu gehitu ditzakegu. Laeken auzoan kokatzen den Vandergoten etxebizitza proiektuan (R²D² Architecture) adibidez, biltegi zahar batetik berreskuratutako 2000m² adreilu berrerabili ziren.

Europako beste herrialde batzuk ere garrantzia hartzen ari dira adreiluen berrerabilerari dagokionean. Erresuma Batuan adibidez, Londresen kokatzen diren Step House (Bureau de Change) eta Love Walk House (Vine Architecture Studio) proiektuak aurki ditzakegu. Bi eraikin hauen handitzea burutzeko, adreiluak tokian bertan berrerabili ziren. Bigarren eskuko adreiluak ere Gretton herrian dagoen The Parchment Works (Will Gamble Architects) proiektuan edo Londresko Lexi Cinema-ren (RISE Design Studio) handitzean erabili ziren. Alemanian Ravensburg hiriko Kunstmuseum museoan (Lederer Ragnarsdóttir Oei), antzinako monasterio batetik berreskuratutako adreiluen berrerabilera interesgarria burutu zen, proiektuaren fatxadan eta museoaren estalkia osatzen duten gangetan (honi buruzko artikulua eskuragarri Arquitectura Viva aldizkarian). Polonian, Poznań hirian, aletegi zahar baten adreiluak berrerabili ziren Wrzeszcz Architekci bulegoak diseinatutako etxe baten fatxada osatzeko (artikulua ikusgarri Archdaily web-orrian).

Aurreko hauek, Europan burutako proiektuen adibideak dira, buztin egosiz egindako adreilu trinkoen stock-a nahiko handia den herrialdeetan. Hauetaz gain, Paraguaien, non adreilua material tradizionala den, kokatzen diren adreiluen berrerabilera adibideez hitz egin genuen (hemen eta hemen). Besteak beste, Yvapovo proiektua (Laboratorio de Arquitectura), Casa Esmeraldina edo Centro de Rehabilitación Infantil de la Teletón delakoa (Gabinete de arquitectura), Casa Ana (Mínimo Común Arquitectura), Casa Ilona eta Wf etxebizitza (Grupo Culata Jovái), Cerro Corá 2373 proiektua (Grupo Culata Jovái eta Arquitectava) edo Casa/Taller Las Mercedes (Lukas Fúster). Proiektu hauei Brasilen eraikitako Capela Ingá-mirim (messina | rivas) gehitu behar diogu.

Adreilu berrerabiliei buruzko informazio gehiago argitaratu da Rotor-en eskutik FCRBE proiektu europarraren barruan. Material hauei buruzko fitxa hemen jaitsi daiteke. Informazio osagarria Opalis web-orrian bertan. The Brick Development Association delakoak adreiluen balio-bizitzaren amaierari buruzko argitalpena ikus daiteke hemen. Baita Adreiluaren Federazio Belgiarraren argitalpena ere.

Reuse made in Paraguay – 2

Gabinete de arquitectura bulegoak, Laboratorio de Arquitectura eta beste batzuk hasitako bidea (honi buruz hitz egin genuen hemen), hainbat arkitekto gaztek jarraituko dute. Proiektu ezberdinen bitartez, Asunción hiriaren barruan edo handik hurbil kokatutako hiri-etxe luzexken birgaitze proiektuekin batez ere, material ekonomikoez eta artisau-teknikez zein berrerabileraz baliatzen jarraituko dute. Ikuspegi hau, teknologia baxuko arkitektura berritzailearen ardatz da. José Cubilla-k induskatutako lurrarekin burututako proiektuak adibidez, Equipo de Arquitectura-ren kideak inspiratu zituen, beraien bulegoa izango zen Caja de Tierra (2017) proiektua eraikitzeko. Bertan lur zapaldu edo tapialaren teknika berdina erabili zuten. Gainera, beira eta estalkiko lauzaren kofratze zura berrerabili zuten bertako ate eta leihoak fabrikatzeko.

Peak House (2019) proiektuaren orubearen hondeaketan berreskuratutako harriek, OMCM (Escritorio de Arquitectura y Urbanismo) bulegoa, haien proiektua berrikustera bultzatu zuten, materiala lehengai bezela erabiltzeko. Harri hauek, besteak beste, etxearen kanpoaldeko hormak egiteko erabilitako hormigoi ziklopeoan gehitu ziren. Arkitekto berdinek, Reforma Alas proiektuan (2021), sabai faltsu zaharra eusten zuen zura berrerabili zuten, pergola bat eraikitzeko. Eraispenetatik berreskuratutako hondakin kantitate handiak berrerabili zituzten batez ere, gero Fuelle Roga (2017) eraikuntza berrian integratzeko. Antzinako etxe honen birgaitzeak zati handi baten eraispena eskatzen zuen, baina bertatik ateratako hondakinak proiektua eraldatu zuten. Beste batzuek garatutako eraikuntza teknikak, modu estetikoagoan erabiltzerakoan, hormigoi ziklopeozko modulu prefabrikatuen mihiztatzea adibidez, hondakinak ondasun berri batean bilatuko dituzte, eta aldi berean, ondokoa lortzen dute: “eskulanean gehiago gastatu baina lehengaiak erostea saihestu”.

Casa Ana, 2016, Asunción (Paraguay) – private owner – Mínimo Común Arquitectura, Verónica Villate + Solanito Benítez + Sergei Jermolieff (conception) – photography by Federico Cairoli (courtesy of Mínimo Común Arquitectura)

Mínimo Común Arquitectura bulegoak, beste birgaitze proiektu bat burutu zuen: Casa Ana (2016), landu gabeko itxura duen teknika honen erakustaldi berria. Arkitektoek, adreilu eta txintxor zeramikoak berrerabili zituzten horma berriak sortu eta etxearen barne-espazio berdiseinatzeko. Beraien hitzetan, adreiluzko horma tradizionalak eta hondakinekin egindako modulu prefabrikatuak honela eraikitzen dira, “existitzen zenaren aztarnak izan daitezen, eta berriaren eta zaharraren arteko elkarrizketa berria sortzeko aukera eman dezaten”.

Grupo Culata Jovái arkitektoen Casa Ilona (2013), adreiluen eta neurri txikiago batean txintxorren berrerabilera adibidea da: “horma bat, harrobia bat, materia erabilgarria”. Eraispenetatik berreskuratutako adreiluek berez eusten ez den fatxada osatzen dute. Bertan modulu prefabrikatuak eta horma tradizionalagoak nahasten dira, hondakin zeramikoz egindako hormigoi ziklopeozko lauza baten bidez bereiziak. Adreiluen berrerabilerari, ate eta leiho eta eraispenetatik berreskuratutako zurarenak gehitu behar zaizkio. Eraikuntza berrietako hormetan integratutako txintxorrak eta egitura berrikuntza, arkitektura berri honen klasiko diren arren, beste proiektu batzuetan, adreilu eta beste materialen berrerabilera tradizionalagoa burutzen da. Estudio Ciudad Nueva (2017) proiektuaren kasuan adibidez, arkitekto berdinek, eraispenetatik berreskuratutako materialak berrerabili zituzten. Vivienda Wf (2012) proiektuan berriz, adreiluak eta antzinako zurezko egitura berrerabili ziren tarte-solairua eraldatzeko. Arquitectava-ko kideei elkartutako Grupo Culata Jovái taldeko arkitektoak, beste birgaitze proiektu bat garatu zuten, Cerro Corá 2373 (2017). Bertan, lehendik zegoen eraikuntzaren kontserbazioa eta materialen berrerabilera uztartu ziren. In situ berrerabilitako adreiluez gain, beste hainbat material berrerabili ziren: teilak fatxadan lorategi bertikal bat sortzeko, egitura elementuak leihoburu moduan eta antzinako ateak lan-mahai moduan eraldatuak. Arquitectava taldeak bestetik, harrien mozketatik berreskuratutako hondakinak berrerabili zituen, basaltozko karga-horma baten parte gisa (honi buruzko artikulua Archdaily-n). Gainera, mozketan erabilitako diskoak etxearen sarrerako atean integratu ziren.

Lukas Fúster arkitektoaren Casa/Taller Las Mercedes (2012) proiektuak, aurrekoen berrerabileraren logika laburbiltzen du. Hain zuzen ere, esku-hartze hori “gutxieneko aurrekontu batekin egin behar zen, eta horrek materialak berreskuratzea, aurkitutako guztia berrerabiltzea eta birziklatutako baztertze materialak erabiltzea eskatzen zuen”. Honela, eraikin zaharraren birgaitze prozesuan, adreiluak, teilak, lauza zeramikoak eta armazoi-egitura zaharraren zati bat, eta baita leiho eta ateak ere berreskuratu ziren, dena bertan berrerabiltzeko. Armazoi-egitura berria, berrerabilerako ipe zurarekin eraiki zen eta leihoak beira zatiekin egin ziren. In situ berrerabilitako zura, bata bestearen gainean jarritako tako konprimituz egindako zutabea sortzeko erabili zen. Adreiluak, harlangaitz horma bat egiteko berrerabili ziren, eta beste proiektu batzuetan ikusi dugun logika berbera jarraituz, dekonstrukzio-berreraikitze prozesuaren ondorioz hondatutako aldea kanpora begira jarri zen, fatxaden animazio grafikoa ahalbidetuz. Beste proiektu batean, Plaza de nuestros sueños (2014), Lukas Fústerrek Centro de Desarrollo Comunitario Remansito komunitate-zentroak bultzatutako ekimenean lagundu zuen. Parte-hartze prozesuan, material berrerabili eta emandakoekin, joko eta altzariak egin zituzten. Hala nola, pneumatiko zaharrak edo zoladura egiteko erabilitako txintxor zeramikoak.

Proiektu horien guztien bitartez, alderdi sozialak faktore garrantzitsua izaten jarraitzen du. OCA bulegoa bereziki, honen adibide garbia da, bere ibilbidean zehar, garapen komunitarioko hainbat zentruen eraikuntzan lagundu baitu: Paz del Chaco (2014), Cerro Cora (2015) ou Capiatá (2016). Berrerabilera, gainera, helburu hauek lortzeko bidea izaten jarraitzen du. Vivienda Lui (2016) proiektuaren kasuan adibidez, baliabide ekonomiko ezak, arrazoizko materialen aukeraketan, palet zura, eta eraikuntza soluzioen erabakietan eragin zuen. Estalkiaren isolamendu termikoa ebazteko adibidez, aireztatutako estalki bikoitza diseinatu zen. Beste behin, proiektuen zentzuzko garapena, eraikuntza-berrikuntza eta material eskuragarri eta berrerabiliak batera doaz.

Paraguain berrerabiltzen duten arkitekto eta proiektu zerrendari, messina | rivas arkitektura bulego brasildarra gehitu diezaiokegu. Honen sortzaileak, aurretik aipatutako Gabinete de Arquitectura bulegoan lan egin zuten. Guadalupe Sappia arkitektarekin batera, tokiko material berrerabiliekin eraikitako kapera berriaren, Capela Ingá-mirim (2020, São Paulo, Brasil), egileak dira. Zolatutako bide zahar batetik ateratako 6000 harrirekin eraikitako hiru horma handik, kaperaren espazioa definitzen dute. Honetaz gain, eraikuntza zahar baten adreiluak berrerabili ziren. Bestalde, Casa Angatuba (2018, São Paulo, Brasil) etxebizitzaren birgaitze proiektuan, eraispenetatik ekarritako adreiluak berrerabili zituzten hormigoi ziklopeoan eransteko. Hain berritzailea den low-tech arkitektura honen klasiko handia!

Reuse made in Paraguay – 1

Paraguai, bere arkitektura berritzaileagatik eredu izaten ari da azkenaldian, nahiz eta Europan ikusten ditugun goi-teknologiako konponbideekin kontrajarrita egon. Datozen ingurumen eta gizarte aldaketek, eta gaur egun dugun etorkizun demokratikoaren nahiak, adibide horietan inspiratzera bultzatu behar gaituzte. Izan ere, adibide hauei forma ematen dieten mugak, gureak ere badirela ikus dezakegu. Material naturalak eta bertakoak erabiltzen dituzten teknologia txikiko egitura berrikuntzek, eta berrerabilerak, proiektu jasangarri eta demokratikoen alde jokatzen dute, oraindik ere landa-kultura handia duen eta Hego Amerikako hirugarren herrialde pobreena den honetan. Ideia nagusia, eskura dugunarekin asmatzaileak eta azkarrak izatea da. Horretarako, berrerabilera, arkitektura mota honentzat ezinbesteko tresna bilakatzen da. Solano Benitez eta Gloria Cabral-ek zuzentzen duten Gabinete de Arquitectura bulegoa, adibide isolatua izatetik urrun, arkitektura mota honen ordezkari nagusietako bat da. Adreiluak eta hormigoia nahasten dituen lana, Cartier Fundazioan erakutsia eta 2016ko Veneziako Bienalean saritua (gai honen inguruko artikulua Archdaily-n) izan zen. Proiektu esanguratsuenak beraien herrian bertan burutu dituzte.

Beraien lantokia ohiko prezioa baino zortzi aldiz baxuagoagatik eraiki zutenean, Gabinete de Arquitectura bulegoko arkitektoek, haien sen asmatzailea erakutsi behar izan zuten material merke eta berrerabiliak erabiltzerakoan, tartean hormigoia eta artisau adreiluak (gai honen inguruko artikulua Archdaily-n). Eladio Dieste arkitekto uruguaitarraren lanaren antzera (azken honen Cristo Obrero elizaren proiektua ikusgarri Archdaily-n), material hauen erabilera ez da oztopo arkitektura eta egiturarekin esperimentatzeko. Honela izan zen Casa Esmeraldina (2002) proiektuaren tolesturadun fatxadaren eraikuntzan. Panel prefabrikatuekin eraikia, adreilu berrerabiliekin egindako aparejuak, lortutako azalera maximizatzea eta behar diren adreilu kopurua murriztea ahalbidetu zuen, kosteak gutxituz. Apareju berdinarekin, Gabinete de arquitectura bulegoak, modulu prefabrikatuz osatutako beste sistema bat garatu zuen, kasu honetan triangulazioz muntatua. Hau, Centro de Rehabilitación Infantil de la Teletón (honi buruzko artikulua Archdaily-n) delakoaren sarrerako arku handi saretuaren eraikuntzan erabili zen. Zentruaren eraikin nagusian beirazko ate eta lauza zeramikoak ere berrerabili ziren, eta gainera tolesturaz osatutako fatxadaren ideia lantzen zuen.

Proiektu honetan adreiluak berrerabiltzen ziren arren, barneko arkuetako bat, eraispenetatik ateratako hondakin zeramikoz osatutako hormigoi ziklopearekin eginda zegoen. Triangulazioz edo tolesturen bidez mihiztatutako hormigoi ziklopeozko panel prefabrikatuetan integratutako adreilu edo txintxorren berrerabilera, Gabinete de arquitectura bulegoaren ezaugarri nagusi bilakatu zen horrela. Berrikuntza hauek, Quincho Tia Coral (2016, honi buruzko artikulua Archdaily-n) proiektuan ere aurki ditzakegu, non pergola, beira berrerabiliz eta batez ere txintxor zeramikozko hormigoi ziklopeoz osatutako modulu triangeluarrez eginda dagoen. Beste eskala batean, logika berbera erabili zen, Facultad de Arquitectura, Diseño y Arte (FADA) de la Universidad Nacional de Asunción (UNA) delakoaren handitze proiektuan. Fatxada osoa sistema saretuarekin eraiki zen. Beste hainbat proiektuetan ere, hormigoi ziklopeozko panel prefabrikatuak erabili ziren: TEXO Fundazioa (2017), BASA bankua (2018) eta geroago Pabellón de Composta de la Casa Wabi (Mexiko, 2020, honen inguruko artikuluak Dezeen web-orrian edo Arquine aldizkarian) delakoaren itxituran, lauza moduan lurrean kokatuak edo kableen bidez sapaitik eskegiak.

Paraguaiko panorama arkitektonikoaren beste figurek ere, Gabinete de arquitectura bulegoaren norantza berbera jarraitzen dute. Honela, Javier Corvalán eta bere Laboratorio de Arquitectura bulegoan, materialen berrerabilera eta berrikuntza arkitektonikora jotzen dute eraikuntza kosteak murrizteko. Sabaia, bere proiektuen elementu garestienetako bat da, eta arkitektoaren arreta erakartzen du. Casa Hamaca (2010) proiektuan adibidez, estalkia xafla metaliko uhinduz eta beste obretako soberakinetatik aterako zur aglomeratu taulaz eginda dago. Sabaia, adreiluzko bi horma inklinaturen artean zintzilikatua, hamaka forma ematen diote eta bertan aurkitutako harriz lastatua dago. Casa Umbráculo (2007) proiektuan, eraikuntza zahar baten birgaitzea, palet zurez egindako ganga formako estalkia gehituz burutu zen. Era berean, Yvapovo (2016), zurezko pergola batez estalitako adreiluzko pabiloia, hau ere gangaduna, eraispenetatik ateratako materialekin eginda dago (zura eta adreilua).

Lan egiteko beste modu bat, lehengai moduan, induskatutako lurra erabiltzea da. José Cubilla arkitektoak hauxe bera egin zuen Takuru etxebizitzan (2016), non erakintzaren bolumenaren %85a obran bertan erauzi den lurrez osatuta dagoen (ikusi artikulua Archdaily-n). Ur depositu gisa erabiltzen den hobi handi bat da, eraikuntzan erabiliko den lurra hornitzen duena. Beste batean, arkitektoak, harria erabili zuen partzialki hondoratua dagoen Pleasure Point etxebizitzan (2005, artikulua ikusgarri The Society Paraguay plataforman). Kasu batean zein bestean, material naturalen aukeraketak, bere ingurumenera ondo egokitzen diren proiektuetara darama. Lehenengoak, bistaratutako arroka dirudi eta besteak, aldiz, inguruko lurrez egindako eskultura. Ara Pytu etxebizitzan (2016) (ikusi artikulua Archdaily-n) erabilitako harria ez da bertan erauzten, baina, berrerabilera materiala da.

Berrerabilera adibide hauek ez dira kasu isolatuak eta Paraguaiko panorama arkitektonikoa bultzatzen duten baloreak islatzen dituzte. Bertako materialen erabilera, merkeak eta berrerabiliak, zein eraikuntza praktika konkretuen aukeraketa, eraikuntza kosteak murrizteko moduak dira batez ere, baina gainera, gizarte, kultura eta ingurumen-kezken berri ematen dute. Proiektu ezberdin hauek, estetika amankomuna dute, baina, estiloa soilik aipatzea, arkitektura hau ikuspuntu formal hutsera mugatzea litzateke. Ideia eta idealak defendatzen dituen mugimendua da batez ere. Honek arkitekto gazteen belaunaldia inspiratuko du, horietariko asko UNA-ko FADA-ko Taller E delakoan parte hartutakoak. Arkitekto gazte hauen eraikuntza berriak eta berrituak, kostu txikiko materialez eta artisau teknikekin egindako arkitektura berritzailearen ikuspuntua dute amankomunean.

The New York Times egunkarian 2020an argitaratutako artikuluak Paraguaiko arkitektura garaikidearen panorama interesgarria erakusten du. 2018an, Gloria Cabral arkitektoari Women in Architecture Moira Gemmill Prize saria eman ziotenean, The Architectural Review aldizkariak artikulua argiteratu zuen. Azkenik, Global Award for Sustainable Architecture 2021 sariak eman zirenean, Solano Benitez eta José Cubillak emandako hainbat hiztaldiren bideoak argitaratu ziren.