Etiketa: formakuntza

Reuse made in Paraguay – 1

Paraguai, bere arkitektura berritzaileagatik eredu izaten ari da azkenaldian, nahiz eta Europan ikusten ditugun goi-teknologiako konponbideekin kontrajarrita egon. Datozen ingurumen eta gizarte aldaketek, eta gaur egun dugun etorkizun demokratikoaren nahiak, adibide horietan inspiratzera bultzatu behar gaituzte. Izan ere, adibide hauei forma ematen dieten mugak, gureak ere badirela ikus dezakegu. Material naturalak eta bertakoak erabiltzen dituzten teknologia txikiko egitura berrikuntzek, eta berrerabilerak, proiektu jasangarri eta demokratikoen alde jokatzen dute, oraindik ere landa-kultura handia duen eta Hego Amerikako hirugarren herrialde pobreena den honetan. Ideia nagusia, eskura dugunarekin asmatzaileak eta azkarrak izatea da. Horretarako, berrerabilera, arkitektura mota honentzat ezinbesteko tresna bilakatzen da. Solano Benitez eta Gloria Cabral-ek zuzentzen duten Gabinete de Arquitectura bulegoa, adibide isolatua izatetik urrun, arkitektura mota honen ordezkari nagusietako bat da. Adreiluak eta hormigoia nahasten dituen lana, Cartier Fundazioan erakutsia eta 2016ko Veneziako Bienalean saritua (gai honen inguruko artikulua Archdaily-n) izan zen. Proiektu esanguratsuenak beraien herrian bertan burutu dituzte.

Beraien lantokia ohiko prezioa baino zortzi aldiz baxuagoagatik eraiki zutenean, Gabinete de Arquitectura bulegoko arkitektoek, haien sen asmatzailea erakutsi behar izan zuten material merke eta berrerabiliak erabiltzerakoan, tartean hormigoia eta artisau adreiluak (gai honen inguruko artikulua Archdaily-n). Eladio Dieste arkitekto uruguaitarraren lanaren antzera (azken honen Cristo Obrero elizaren proiektua ikusgarri Archdaily-n), material hauen erabilera ez da oztopo arkitektura eta egiturarekin esperimentatzeko. Honela izan zen Casa Esmeraldina (2002) proiektuaren tolesturadun fatxadaren eraikuntzan. Panel prefabrikatuekin eraikia, adreilu berrerabiliekin egindako aparejuak, lortutako azalera maximizatzea eta behar diren adreilu kopurua murriztea ahalbidetu zuen, kosteak gutxituz. Apareju berdinarekin, Gabinete de arquitectura bulegoak, modulu prefabrikatuz osatutako beste sistema bat garatu zuen, kasu honetan triangulazioz muntatua. Hau, Centro de Rehabilitación Infantil de la Teletón (honi buruzko artikulua Archdaily-n) delakoaren sarrerako arku handi saretuaren eraikuntzan erabili zen. Zentruaren eraikin nagusian beirazko ate eta lauza zeramikoak ere berrerabili ziren, eta gainera tolesturaz osatutako fatxadaren ideia lantzen zuen.

Proiektu honetan adreiluak berrerabiltzen ziren arren, barneko arkuetako bat, eraispenetatik ateratako hondakin zeramikoz osatutako hormigoi ziklopearekin eginda zegoen. Triangulazioz edo tolesturen bidez mihiztatutako hormigoi ziklopeozko panel prefabrikatuetan integratutako adreilu edo txintxorren berrerabilera, Gabinete de arquitectura bulegoaren ezaugarri nagusi bilakatu zen horrela. Berrikuntza hauek, Quincho Tia Coral (2016, honi buruzko artikulua Archdaily-n) proiektuan ere aurki ditzakegu, non pergola, beira berrerabiliz eta batez ere txintxor zeramikozko hormigoi ziklopeoz osatutako modulu triangeluarrez eginda dagoen. Beste eskala batean, logika berbera erabili zen, Facultad de Arquitectura, Diseño y Arte (FADA) de la Universidad Nacional de Asunción (UNA) delakoaren handitze proiektuan. Fatxada osoa sistema saretuarekin eraiki zen. Beste hainbat proiektuetan ere, hormigoi ziklopeozko panel prefabrikatuak erabili ziren: TEXO Fundazioa (2017), BASA bankua (2018) eta geroago Pabellón de Composta de la Casa Wabi (Mexiko, 2020, honen inguruko artikuluak Dezeen web-orrian edo Arquine aldizkarian) delakoaren itxituran, lauza moduan lurrean kokatuak edo kableen bidez sapaitik eskegiak.

Paraguaiko panorama arkitektonikoaren beste figurek ere, Gabinete de arquitectura bulegoaren norantza berbera jarraitzen dute. Honela, Javier Corvalán eta bere Laboratorio de Arquitectura bulegoan, materialen berrerabilera eta berrikuntza arkitektonikora jotzen dute eraikuntza kosteak murrizteko. Sabaia, bere proiektuen elementu garestienetako bat da, eta arkitektoaren arreta erakartzen du. Casa Hamaca (2010) proiektuan adibidez, estalkia xafla metaliko uhinduz eta beste obretako soberakinetatik aterako zur aglomeratu taulaz eginda dago. Sabaia, adreiluzko bi horma inklinaturen artean zintzilikatua, hamaka forma ematen diote eta bertan aurkitutako harriz lastatua dago. Casa Umbráculo (2007) proiektuan, eraikuntza zahar baten birgaitzea, palet zurez egindako ganga formako estalkia gehituz burutu zen. Era berean, Yvapovo (2016), zurezko pergola batez estalitako adreiluzko pabiloia, hau ere gangaduna, eraispenetatik ateratako materialekin eginda dago (zura eta adreilua).

Lan egiteko beste modu bat, lehengai moduan, induskatutako lurra erabiltzea da. José Cubilla arkitektoak hauxe bera egin zuen Takuru etxebizitzan (2016), non erakintzaren bolumenaren %85a obran bertan erauzi den lurrez osatuta dagoen (ikusi artikulua Archdaily-n). Ur depositu gisa erabiltzen den hobi handi bat da, eraikuntzan erabiliko den lurra hornitzen duena. Beste batean, arkitektoak, harria erabili zuen partzialki hondoratua dagoen Pleasure Point etxebizitzan (2005, artikulua ikusgarri The Society Paraguay plataforman). Kasu batean zein bestean, material naturalen aukeraketak, bere ingurumenera ondo egokitzen diren proiektuetara darama. Lehenengoak, bistaratutako arroka dirudi eta besteak, aldiz, inguruko lurrez egindako eskultura. Ara Pytu etxebizitzan (2016) (ikusi artikulua Archdaily-n) erabilitako harria ez da bertan erauzten, baina, berrerabilera materiala da.

Berrerabilera adibide hauek ez dira kasu isolatuak eta Paraguaiko panorama arkitektonikoa bultzatzen duten baloreak islatzen dituzte. Bertako materialen erabilera, merkeak eta berrerabiliak, zein eraikuntza praktika konkretuen aukeraketa, eraikuntza kosteak murrizteko moduak dira batez ere, baina gainera, gizarte, kultura eta ingurumen-kezken berri ematen dute. Proiektu ezberdin hauek, estetika amankomuna dute, baina, estiloa soilik aipatzea, arkitektura hau ikuspuntu formal hutsera mugatzea litzateke. Ideia eta idealak defendatzen dituen mugimendua da batez ere. Honek arkitekto gazteen belaunaldia inspiratuko du, horietariko asko UNA-ko FADA-ko Taller E delakoan parte hartutakoak. Arkitekto gazte hauen eraikuntza berriak eta berrituak, kostu txikiko materialez eta artisau teknikekin egindako arkitektura berritzailearen ikuspuntua dute amankomunean.

The New York Times egunkarian 2020an argitaratutako artikuluak Paraguaiko arkitektura garaikidearen panorama interesgarria erakusten du. 2018an, Gloria Cabral arkitektoari Women in Architecture Moira Gemmill Prize saria eman ziotenean, The Architectural Review aldizkariak artikulua argiteratu zuen. Azkenik, Global Award for Sustainable Architecture 2021 sariak eman zirenean, Solano Benitez eta José Cubillak emandako hainbat hiztaldiren bideoak argitaratu ziren.

Reuse at school

Porto Marghera workshop with salvaged wood, 2013, Venice – Iuav (client), TYIN tegnestue (architecture), students from Iuav (build by) – photo courtesy of TYIN tegnestue

Lehenago artikulu honetan aipatutako BRIC eta MØDÜLL proiektu belgikarrak, berrerabilera eta formakuntza uztartzen dituzte, eta bereziki eraikuntzarekin erlazionatutako ofizio teknikoetako ikasleei zuzenduda daude. Beste proiektu batzuk berriz, arte eta arkitektura eskoletako ikasleei bideratuta daude. Jarraian, berrerabilerarekin esperimentatzeko forma antzekoa duten proiektu ezberdinak aurkeztuko dizkizuegu:

  • Rural Studio, School of Architecture, Planning and Landscape Architecture of Auburn University (Alabama, EE. UU.) unibertsitatearen sortze-gauzatze programa bat da. Helburua, ikasleak arkitektura proiektuen testuinguru sozialaren inguruan sentsibilizatzea, eta aldi berean, kolektibo zaurgarrientzako eraikinak egitea da. Mila ikasle inguruk 200 proiektu ezberdinetan parte hartu dute, tokiko material merkeei lekua eginez, horietariko asko berrerabiliak.
  • RAKE erakusketa espazioa (RAKE Visningsrom), 2011ean, Trondheim, Oslo eta Bergen-ko arkitektura eskolako ikasleek eta ikasleentzat egindako tailer baten emaitza da. 2014ean, pabilioia tokiz aldatu zen, materialen berrerabilera agerian jarriz. Fatxadaren kanpoko azala osatzeko, leiho berrerabiliak erabili ziren. Proiektu honen inguruko artikulua ArchDaily web-orrian irakur daiteke.
  • TYIN Tegnestue bulegoko arkitektoak, aurretik RAKE erakusketa espazioaren eraikuntza prozesuan parte hartu zutenak, ikasle askorekin lan egiteko ohitura zuten haien proiektuetan, tokiko materialak eta material berrerabiliak integratuz. Halaber, proiektuetariko asko bertako komunitateekin kolaborazio estuan garatu ziren, Asian batez ere, baina baita Europan ere. Porto Marghera proiektua adibidez, 2013an Venezian, Iuav-ko (Veneziako unibertsitatea) ikasleen laguntzarekin burutu zen. Proiektua, aurreko urteko Arkitektura Bienaleko Kanadaren pabilioitik ateratako zurarekin eraikitako egitura multzoa zen. 2013an Lista-n (Norvegia), Tecnológico de Monterrey-ko, Puebla (México) eta NTNU-ko (Norges teknisk-naturvitenskapelige universitet, Norvegia) ikasleek guztiz itzulgarria zen zurezko pabilioi (Lyset paa Lista) baten garapenean parte hartu zuten.
  • Santiago Cirugeda arkitekto sevillarrak, Recetas Urbanas arkitektura bulegoaren bitartez, autoeraikuntza, autogestioa eta esperimentazioa sustatzen ditu herritarren partaidetza eta jabetze logika jarraituz. Bere gai gustokoenetako bat materialen berrerabilera da eta bere proiektuetan ikasle ugarik parte hartu dute. Honela, 2004ean, material berrerabiliak erabiliz eta Granadako unibertsitateko ikasleen laguntzarekin, Aula Abierta espazioa eraiki zen. Geroago, 2012an desmuntatua eta Sevillan berreraikia izan zen. 2016an, Madrilgo Diseinuko Goi Eskolaren handitzea inauguratu zen, ikasleen lanari esker ikasle eta irakasleentzat pentsatua. La Escuela Crece proiektua eraikitzeko erabilitako materialen %85a berrerabilia da.
  • Frantzian, duela 15 urte sortutako Bellastock festibalak, urtero 1:1 eskalan egindako hiri iragankor baten sortzea proposatzen die arte eta arkitektura eskoletako ikasleei. Festibala, izen bereko arkitektura kooperatibak sortu zuen. Esperimentuak, besteak beste, materialen berrerabilerarekin lotura dute. Festibala atzerrian ere garatu zen, Madrilera iritsi zen, 2012an, 2013an eta 2014. urtean, Madstock taldearen gidaritzapean.
  • Frantzian, Pôle 21 hezkuntza-proiektuaren eta ENSA (École Nationale Supérieure d’Architecture) Marseillako bere irakaskuntzaren esparruan, Marc Huygen, “La poubelle et l’architecte – Vers le réemploi des matériaux” liburuaren egilea eta 2009an abian jarri zen berrerabilerarako sare europarraren bultzatzaileetako bat, material jasangarri edo berrerabiliak erabiltzen dituzten esperimentuetan parte hartu zuen. ENSA Marseille eta UGA (Université Grenoble Alpes) Grenoble-ko, eta geroago ENSA Grenoble-ko ikasleak materialen bilketan eta autoeraikuntzan jardun ziren Barjols herrian, eta duela gutxi, Correns eta Eurre herrietan. Informazio gehiago lortzeko, Plaine page edizioek argituratutako “Pôle 21 – 2 ans de réemploi à Barjols” obra kolektiboa edo UGA-ren web-orrian ikus daitekeen artikulua kontsulta daitezke. Lehendik, 2010tik 2012ra, logika berdina jarraituz, Jean-Marc Huygen-k hainbat ikaslek lagunduta, antzinako tabako fabrika batean burutu ziren esperimentuetan parte hartu zuen, Friche la Belle de Mai (Marseilla). Honi buruzko informazio gehiago aurki daiteke web-orri honetan.
  • Arkitektura eta ingeniaritzako ikasleentzat eraikuntzan berrerabileraren hastapen gisa, NA architecture (Francia) agentziak ikuskatuta, bizikletentzako aterpeen bi propotipo burutu eta aurkeztu ziren Grenoblen.
  • Cyrille Hanappe (AIR Architectures eta Actes et Cités) arkitekto frantsesak, ENSA Paris-Belleville eta ENSA Bretagne eskoletan burutzen duen irakaskuntzaren barruan, ikasleak, egoera larrian dauden biztanleekin lan egitera eramaten ditu, berrerabileraz baliatuz. Besteak beste, txabola auzo batean bizi ziren biztanleentzako, sukalde kolektibo (ate eta leihoen berrerabilera), harraska eta komunitate-areto baten (zurezko mudantza-kaxa, kartel eta leihoen berrerabilera) diseinuan parte hartu zuten.
  • Berrerabilerarekin zerikusia duten esperimentuak burutzen dituen Atelier Na (Francia) bulegoak, udako eskola, mintegi edo partaidetza-obretan parte hartu zuten, eta Estrasburgo-ko (Francia) Institut National des Sciences Appliquées (INSA) eskolako ikasleekin batera, material berrerabiliekin eraikitako bi modulu gauzatu zituzten.
  • Raumlaborberlin (Alemania) arkitekto kolektiboak, hondakin kontsideratzen diren materialekin egindako partaidetza proiektuetan espezializatua, 2011an, Officina Roma eraikitzeko tailer bat antolatu zuten. Villa iragankor honen eraikuntzan Italia osoko ikasleek parte hartu zuten, eta besteak beste, botila, auto-ate eta gasolina bidoiez osatuta dago. Proiektua, MAXXI (Museo nazionale delle arti del XXI secolo) museoak proposatuta “Re-Cycle: Strategies for Architecture, City and Planet” erakusketaren esparruan egin zen 2012an Erroman. 2018an, Berlinen, kolektiboak hainbat ikaslerekin batera Floating University eraiki zuen, gaur egun elkarte den, ikasketa eta ikerketa gunea. Officina Roma-ren inguruan, artikulu hau ikus daiteke Designboom web-orrian. Floating University proiektuari buruz, ArchDaily atariko beste artikulu hau.
  • 2019an Heilbronn (Alemania) hirian egindako German National Garden Show (BUGA) ekimenaren esparruan, Karlsruher Institut für Technologie (KIT) zentruko ikasleek irakasleekin batera Mehr.WERT.Garten (Added.VALUE.Garden) eta Mehr.WERT.Pavilion lorategi eta pabilioiaren sorkuntzan parte hartu zuten. Pabilioia eta honen ingurunea material berrerabiliz eta birziklatuz osatuta daude nagusiki, egitura osatzen zuen metal berrerabilia edo fatxada inguratzailea eraikitzeko beira adibidez.
  • 2022an Aalborg (Dinamarka) hirian, bosgarren International Conference on Structures and Architecture konferentziaren barruan burututako Ephemeral Permanence 1:1 tailerrak, unibertsitate ezberdinetako ikasleei eraikuntza zirkularrarekin esperimentatzea ahalbidetu zien. Experimentu honen osagaiak, materialen berrerabilera (zutabe metalikoak, zurezko habeak eta panelak, hormigoi blokeak, adreiluak, teilak) eta guztiz desmuntagarria zen pabilioi txiki baten diseinua (muntaiareko baraila metalikoen eta soka elastikoen erabilera) izan ziren. Proiektuaren ikuskatzaileak ere hainbat unibertsitatetik etorriak ziren (Aalborg University, ETH Zürich eta University of Antwerp). Hona hemen gai honen inguruan ArchDaily argitaratutako artikulua.
  • Azkenik, ZHAW (Zurich-eko Fachhochschule Winterthur hirian, Suiza) eskolako ikasleeen Baubüro in situ arkitektoen lanetan izandako partaidetza gogoratu nahi dugu.

BRIC

BRIC 3 model – efp asbl (client), Karbon’ architecture et urbanisme (architecture) – photo courtesy of Karbon’ architecture et urbanisme

Brusela hiriaren eskualdearen ekonomia zirkularraren programaren esparruan (Programme Régional en Économie Circulaire – PREC/Be Circular) eta BAMB (Building as Material Banks, hemen honi buruzko artikulua) proiektu europarraren laguntzarekin jaio zen BRIC (Build Reversible In Conception) proiektua. Zehazki, efp, ikas-ekinezko heziketa zentruan sortu zen, non besteak beste, eraikuntza ikasketak irakasten diren. BRIC, ekonomia zirkularraren eta itzulgarritasunaren printzipioak ezin hobeki integratzen dituen eraikin jasangarri, modular eta ebolutiboa da. Efp zentruko ikasleentzat eta haiek beraien eskuekin eraikia, etorkizuneko eraikuntzako profesionalak praktika zirkularren inguruan trebatu eta sentsibilizatzeko tresna didaktiko eta pedagogikoa da. Honela, proiektuaren helburu nagusietako bat eraikuntza materialen berrerabilera da. Azpimarratzekoa da, berrerabilera eta itzulgarritasunaren integrazioaz gain, material jasangarrien, autonomia energetikoaren, euri-uren kudeaketaren eta ur grisen berreskuratzearen bidez ere bermatzen duela BRIC proiektuak ingurumen-errendimendua.

Reused materials from BRIC 1 – efp asbl (client), Karbon’ architecture et urbanisme (architecture) – photo courtesy of Karbon’ architecture et urbanisme

Proiektua, ondoz ondoko hiru eraikinez osatuta dago, BRIC 1, BRIC 2 eta BRIC 3, ia osoki aurreko eraikinaren materialez eraikia. Pabilioi bakoitzak itxura, bolumetria eta erabilera propioa ditu. Eraikuntza, dekonstrukzio (desmuntaketa) eta berreraikitze zikloak lau urtetan zehar luzatu ziren eta irrati-estudio erabilera zuen BRIC 3 eraikina, 2021ko ekainean inauguratu zen. BRIC 1 osatzen zuten materialak berrerabiliak ziren arren (xafla metaliko, zurezko zoruak, estaldura eta arotziak), diseinu itzulgarriaren bidez lortu zuten batez ere, berrerabilera estrategia martxan jartzea. Lehenengo deskontrukzioaren ostean, inbentarioa burutu zen eta Karbon’ (Karbon’ architecture et urbanisme) bulegoko arkitektoek BRIC 2-aren diseinuan lan egin ahal izan zuten desmuntatutako materialak integratuz. Logika berdinarekin, arkitektoek, eraikinaren handitzea burutu zuten BRIC 3-an eraldatzeko. Guztira, adar ezberdinetako ehundaka ikaslek formakuntza jaso ahal izan zuten pabilioi ezberdinen eraikuntzan zehar.

BRIC 1 deconstruction and BRIC 2 construction, 2018-2019, Brusels – efp asbl (client), Karbon’ architecture et urbanisme (architecture) – photo courtesy of Karbon’ architecture et urbanisme

Oinarri mugigaien gainean eraikitako plataforman kokatua, BRIC-en egitura zurezko zutabe eta kaxa bidezko sistema batez eraikia zegoen, eta hauek konfigurazio ezberdinen arabera elkartu edo pilatu zitezkeen. Loturak mekanikoak ziren eta torlojuen kokapena markatuta zegoen desmuntaketa errazteko. Xafla metalikoa behin eta berriz erabili zen estalki eta fatxadan, eta hasiera batean estaldura gisa erabili ziren zurezko panelak, neurrira moztu eta teila eta fatxadan ezkata moduan erabili ziren. Buztin estaldura nahiko erraz berrerabili daitekeen arren, ikasleek, berrerabilerarako zur trinkoa, OSB taulak baino egokiagoa dela egiaztatu ahal izan zuten. Gainera, zelulosa isolamendua instalatzen erraza bada ere, deskontrukzio garaian xurgapen prozesua konplexuagoa zela ikusi zuten, egituraren zurezko kaxetan hainbat zulo egin behar baiziren. Zur-zuntzezko panelek malgutasun handiagoa eskaintzen zuten.

BRIC proiektuari buruzko etapa ezberdinei buruzko argiltapenak kontsulta daitezke BAMB proiektuaren web-orrian. Archi Urbain bideoblog-aren web-orrian frantsesez, BRIC 3 proiektuaren azken bertsioa aurkezten duen programa aurki dezakegu.

Amaitzeko, berrerabilera eta etorkizuneko eraikuntza sektoreko eragileen formakuntza protagonistatzat dituen Bruselako beste proiektu bat aipatu nahi dugu. CDR Construction-ek antolatutako lehiaketa baten esparruan, Bruselako ikasleak eraikin modular, desmuntagarri eta garraiagarri bat eraikitzeko lanetan trebatu ziren, MØDÜLL (2015) eta MØDÜLL 2.0 (2017). Informazio gehiago, frantsesez, Guide Bâtiment Durable aldizkarian.

BAMB

BAMB (Buildings As Material Banks) ikerketa eta berrikuntza proiektu europarrak (Horizon 2020), 7 herrialdetako 15 kide bildu zituen eraikuntzaren sektorean logika zirkularra finkatzeko asmoz. Lau urtez, 2015tik 2019rarte, partaideen helburua eraikuntza materialei bere benetako balio itzultzea izan zen, hondakin gisa amaitu ez zezaten. Horretarako bi tresna erabili ziren: materialen pasaportea (Materials Passport) eta eraikinen diseinu itzulgarria (Reversible Building Design). Hauek, zuzentarau, gomendio politiko eta eredu ekonomiko zirkular berriek lagundu zituzten. Sei proiektu piloturi esker, estrategia berri hau probatu ahal izan da. BAMB proiektuaren web-orrian kontsulta daitezkeen zenbait argitalpenek garatutako esperientzien berri ematen dute.

Eraikin itzulgarrien diseinua, eraberritzea sinplifikatuz, barne edo kanpoko eraldaketa eta osagailen berrerabilera, Belgikan(Circular Retrofit Lab eta Build Reversible In Conception), Bosnia-Herzegovina (Green Design Centre) eta Herbeheretan (Green Transformable Building Lab) probatu zen. Honela, dekonstrukzioa, eraldaketa eta berreraikitzea, benetako egoeretan edo modulu esperimentalen bidez probatu ahal izan ziren, berrerabilerari dagokion lekua emanez! Proiektu hauek hezkuntza-dimentsioa ere bazuten, Green Design Center-en helburua adibidez informazio-zentru publiko bilakatzea baitzen. BRIC proiektua (Build Reversible In Conception), lanbide-heziketa zentru baten (efp) ikasleekin eta ikasleentzat eraikia izan zen, eta Circular Retrofit Lab, Vrije Universiteit Brussel (VUB) unibertsitateko ikasleentzat laborategi gisa erabili zen.

Beste diseinu itzulgarri bat ere probatu zen, erakusketa mugikor baten egitura desmuntagarri eta moldakor bat garatuz (Reversible Experience Modules). Erakusketa honetan, berrerabilera ahalbidetzeko sortu ziren produktu eta eraikuntza sistemak erakutsi ziren. Material bakoitzarekin batera pasaporte birtuala aurkezten zen, hondakinak saihesten lagunduko zuen desmuntaketa gida bat. Material pasaportea benetako egoera batean probatu zen Alemanian (New Office Building). Eta jakina, material hauen berrerabilea ahalmena kontutan hartu zen!