Ingurumen – Adokin

Ley de residuos y suelos contaminados para una economía circular

Ekonomia zirkularrerako hondakin eta zoru kutsatuen, apirilaren 8ko 7/2022 legea aztertzen badugu, zer aurkituko dugu berrerabilerari buruz? Gauza batzuk ezagutzen ditugu honezkero, eta beste batzuk berriz berriak dira. Hala ere, legeak ez ditu oraindik hauek garatzeko neurri praktikoak eskaintzen.

Lehenik eta behin, gogora dezagun legeak (2. artikulua) berrerabilerarako prestaketaren eta berrerabileraren arteko bereizketa argia egiten duela; kasu batean, hondakinak balorizatzeko eragiketa bat da, eta bestean aldiz ez. Ondoko definizioek azaltzen duten moduan (horietariko batzuk hemen aurkeztu genizkizuen):

«Preparación para la reutilización»: la operación de valorización consistente en la comprobación, limpieza o reparación, mediante la cual productos o componentes de productos que se hayan convertido en residuos se preparan para que puedan reutilizarse sin ninguna otra transformación previa y dejen de ser considerados residuos si cumplen las normas de producto aplicables de tipo técnico y de consumo.
artículo 2 – y)

«Reutilización»: cualquier operación mediante la cual productos o componentes de productos que no sean residuos se utilizan de nuevo con la misma finalidad para la que fueron concebidos.
artículo 2 – aw)

Hondakin eta baliabide kontzeptuen artean egiten den bereizketa hau ezinbestekoa da eta berrerabilera barneratzen duten prebentzio estrategien garrantzia azpimarratzen du. Prebentzioa, izan ere, honela definitzen da:

«Prevención»: conjunto de medidas adoptadas en la fase de concepción y diseño, de producción, de distribución y de consumo de una sustancia, material o producto, para reducir:
1.º La cantidad de residuo, incluso mediante la reutilización de los productos o el alargamiento de la vida útil de los productos.
artículo 2 – z)

Azpimarratzekoa da prebentzioa sorkuntza fasean (gogoratu hemen azaltzen genuen DfD kontzeptua) zein balio-bizitzan zehar kontutan hartu behar dela. Nolanahi ere, berrerabilera prebentzio neurri bat da eta hondakinen tratamenduaren hierarkian mailarik altuenean dago. Hierarkia hori 8. artikuluan definitzen da eta aurretik hemen azaldu dugu:

a) Prevención, b) preparación para la reutilización, c) reciclado, d) otro tipo de valorización, incluida la valorización energética y e) eliminación.
artículo 8 – 1.

Prebentzio neurriak 18. artikuluan zehazten dira. Berriz ere, sorkuntza fasean zein balio-bizitzan zehar honen amaierararte lan egitea garrantzitsua dela aipatzen da:

Fomentar el diseño, la fabricación y el uso de productos que sean eficientes en el uso de recursos, duraderos y fiables (también en términos de vida útil y ausencia de obsolescencia prematura), reparables, reutilizables y actualizables.
artículo 18 – 1. b)

Fomentar la reutilización de los productos y componentes de productos, entre otros, mediante donación, y la implantación de sistemas que promuevan actividades de reparación, reutilización y actualización, en particular para los aparatos eléctricos y electrónicos, pilas y acumuladores, textiles y muebles, envases y materiales y productos de construcción.
artículo 18 – 1. d)

Reducir la generación de residuos en la producción industrial, en la fabricación, en la extracción de minerales y en la construcción y demolición, tomando en consideración las mejores técnicas disponibles y las buenas prácticas ambientales.
artículo 18 – 1. f)

Legeak hondakinak murrizteko helburu orokorrak zehazten dituen arren – 2025erako eta 2030erako, 2010.urtearekin konparatuta, %13 eta %15 gutxiago hurrenez hurren (17. artikulua) – zehaztasun gehiago ematen ditu eraikuntza sektoreari dagokionean (26. artikulua):

La cantidad de residuos no peligrosos de construcción y demolición destinados a la preparación para la reutilización, el reciclado y otra valorización de materiales, incluidas las operaciones de relleno, con exclusión de los materiales en estado natural definidos en la categoría 17 05 04 de la lista de residuos, deberá alcanzar como mínimo el 70% en peso de los producidos.
artículo 26 – 1. b)

Hala ere, helburu horiek ez dituzte prebentzio-neurriak barne hartzen eta tratatutako hondakinak sarritan balio-galera handia eragiten duten betetze-lanetan erabiltzen dira. 30. artikulua, aldiz, eraikuntza- eta eraispen-hondakinei buruzkoa dena bereziki interesgarria iruditzen zaigu. Birziklatzeko frakzioen araberako sailkapenaz gain, 2. puntuan berrerabili daitezkeen elementuak sailkatzeko beharra azpimarratzen da:

A partir del 1 de julio de 2022, los residuos de la construcción y demolición no peligrosos deberán ser clasificados en, al menos, las siguientes fracciones: madera, fracciones de minerales (hormigón, ladrillos, azulejos, cerámica y piedra), metales, vidrio, plástico y yeso. Asimismo, se clasificarán aquellos elementos susceptibles de ser reutilizados tales como tejas, sanitarios o elementos estructurales. Esta clasificación se realizará de forma preferente en el lugar de generación de los residuos y sin perjuicio del resto de residuos que ya tienen establecida una recogida separada obligatoria.
artículo 30 – 2.

Hurrengo puntuan, ondokoa gehitzen da:

La demolición se llevará a cabo preferiblemente de forma selectiva, y con carácter obligatorio a partir del 1 de enero de 2024, garantizando la retirada de, al menos, las fracciones de materiales indicadas en el apartado anterior, previo estudio que identifique las cantidades que se prevé generar de cada fracción, cuando no exista obligación de disponer de un estudio de gestión de residuos y prevea el tratamiento de estos según la jerarquía establecida en el artículo 8.
artículo 30 – 3.

Hala ere, ez dira berrerabili daitezkeen elementuak sailkatzeko baldintza praktikoak zehazten eta ez da helburu argirik ezartzen. Hori gabe, litekeena da birziklatzeak lehentasuna izatea, sektorea egituratuago baitago, nahiz eta hondakinen kudeaketaren hierarkian beherago egon.

Neurri interesgarri batzuk amaitzeko: ekodiseinu-baldintzak eta eraikuntza obra berrietan erabili beharreko materialen liburu digitalak:

Para facilitar lo anterior, se establecerá reglamentariamente la obligación de disponer de libros digitales de materiales empleados en las nuevas obras de construcción, de conformidad con lo que se establezca a nivel de la Unión Europea en el ámbito de la economía circular. Asimismo, se establecerán requisitos de ecodiseño para los proyectos de construcción y edificación.
artículo 30 – 3.

“Building Materials and the Climate”

Eraikin eta eraikuntzaren inguruan sortutako (Global Alliance for Buildings and Construction – GlobalABC) itun mundialaren barruan, United Nations Environment Programme eta Yale Center for Ecosystems + Architecture-n artean burututako “Building Materials and the Climate: Constructing a New Future” txostenak, beste behin (hemen eta hemen aipatu genuen bezala), eraikuntza sektorea negutegi efektuko gas-isurien %37aren erantzulea dela eta lehenbait lehen deskarbonizatu behar dela gogorarazi digu. Horretarako, energiaren eta karbono operatiboaren gutxitzeaz gain, energia eta karbono grisa ere murriztu behar dira. Sektorearen deskarbonizazio eraginkorra, eraikinaren bizi-ziklo osoa kontutan hartzen duten tresnen bidez bakarrik lortuko da, BZA analisiaren bidez batez ere. Helburua, lehengai berrien erauzketa ekiditea eta hondakinen produkzioa gutxitzea da, ekonomia zirkularraren logikaren barruan, honezkero daukagunarekin lan egiteko.

Jomuga nagusia, eraikinen eta hauen osagaien bizitza luzatzea da, eraberritze eta zaharberritze lanak bultzatuz (BEG-en gutxitzea %50-75 bitartean) eta eraikuntza berrietan “design for disassembly” estrategiak martxan jarriz (BEG-en gutxitzea %10-50 bitartean). Hau dena, deseraikitze selektiboa eta materialen berrerabilera ahalbidetuz. Honen harira, aipatutako txostenak, enplegu sormen handia duen eraikuntza sektorearen beharrezko egituraketa eta sostengu finantzario zein legegilearen beharra azpimarratzen ditu:

“A new supply-and-demand model is needed, with new enterprises that allow for the careful dismantling of buildings and for the storing, preparation and maintenance of second-cycle materials for resale that will enable circular economies while providing job opportunities.”
p. xi

“Efforts by individual stakeholders to improve decarbonisation outcomes will not succeed unless they are supported by policy and finance across the different phases of the building process.”
p. xi

Txostenak dioen moduan, batez ere berrerabileraren bidez, lehengai berrien erauzketak gutxitzeak, lanbide batzuen ondorio diren gaixotasunen murrizketa eragin lezake gainera:

“Reducing raw material extraction and harvesting through recycling and re-use may also mitigate social ills such as forced labour upstream in the supply chain.”
p. xiv

Bestetik, txostenak, hainbat kasu aipatzen ditu, non deseraikitze selektiboa, berrerabilera eta birziklatzeari esker, BEG-en %59-70 bitarteko murrizketa lortu den (ikusi 20. orrialdea)! Hala ere, askotan testuak nahiko anbiguo izaten jarraitzen du, berrerabilera eta birziklatzeaz aritzean, ez baitu hauen arteko bereizketa garbia egiten, baina, (aurreko artikulu batean aipatu genuen moduan) birziklatze prozesuaren ondoren balio gutxiagoko produktu bat sortzen dela aipatzen du:

“In a circular economy paradigm of “re-use, repair, recycle,” where waste is eliminated, the practice of recycling or downcycling becomes a last resort, as it typically results in a product of lesser value.”
p. 24

Bestalde txostenak, zenbait gomendio ematen ditu arau eta estandarrak egokitzeko, BZA-ren erabilera eta ikuspegi zirkularra diseinu-fasetik kontutan hartzeko, berrerabilera eta sektore jakin baten sorrera edo egituraketa bultzatuz:

“Adopt renovation policies that encourage the diversion of end-of-life material for recovery and recycling, promote regulation and measuring of whole building life-cycle carbon emissions, incorporate design for disassembly, and provide quality long-lasting material assemblies in retrofit solutions.”
p. 83

“Incentivise a marketplace for material re-use and develop standards to ensure the quality and efficacy for their use, in order to provide assurance to actors in the building sector.”
p. 83

Azkenik, txosten honek ezer berririk erakusten ez digun arren, arazoaren oroigarri ona da, mundu osoan ondoko ideia zabaltzen baitu: eraikuntza sektoreak berehalako aldaketa bat behar du eta materialen berrerabilera hori lortzeko giltzarrietako bat da!

Aipatutako zifrak eta ingelesez ageri diren aipamenak – United Nations Environment Programme (2023). Building Materials and the Climate: Constructing a New Future. Nairobi – txostenetik aterata daude.

#DEF – upcycling

Upcycling (gazteleraz suprarreciclaje) terminoak, downcycling-ak (gazteleraz infrarreciclaje) ez bezala, berreskuratutako objektu edo materialetatik abiatuta, hauek baino kalitate, balio edo erabilgarritasun handiagoko produktuen fabrikazioari esaten zaio. Kalitatea, balioa eta erabilgarritasuna askotan kontzeptu subjetiboak diren arren, upcycling-etik eratorritako objektu eta materialen izaerak ere dudak sor ditzake. Erabilitako terminoak eta honen definizioak, praktika hau birziklapen forma batetara hurbiltzen dute. Edozein modutan ere, askotan berrerabileraren arloan ere erabiltzen da, elementu baten erabilera edo funtzioa aldatzen denean (ate bat mahai bihurtzerakoan adibidez). Termino honen erabilera nahasiak, birziklapena eta berrerabileraren artean egon daitekeen nahasmena indartu dezake (hemen bi hauen arteko ezberdintasunak azaltzen dituen artikulua). Berrerabileraren kasuan, nahiago dugu erabilera edo funtzioaren desbideratzeaz hitz egin, upcycling terminoa birziklapenaren arloan soilik erabiltzeko.

#DEF – downcycling

Downcycling hitz ingelesak, birziklatze mota bati egiten dio erreferentzia. Euskarazko itzulpena aurkitu ez dugun arren, gazteleraz infrarreciclaje (edo infraciclaje) esaten zaio. Hau, jatorrizko objektuek edo materialek baino kalitate, balio edo erabilgarritasun txikiagoa duten produktuak fabrikatzeko birziklatze modu bat da. Dekonstrukzio prozesuetatik berreskuratutako hormigoiaren kasua, bereziki deigarria da. Izan ere, dekonstrukzio prozesu batetik berreskuratutako hormigoiaren zati handi bat, errepideen eraikuntzarako betelan material gisa erabiltzen da (gai honen inguruan, Bellona fundazioaren, nazioarteko ingurumen GKE-a, artikulua irakurgarri). Kasu honetan, materialaren balioaren galera agerikoa da.

Lehenago ikusi dugun moduan, berrerabilera beharrean birziklapena aukeratzen denean, honek lehengaien ekarpen eta energia gastu handiagoa eskatzen ditu. Sarritan birziklapenaren barruan ezkutatzen den Downcycling-ak (infrarreciclaje) gainera, maila gutxiagoko produktua eskuratzea gehitzen dio. Hona hemen berrerabileraren aldeko beste arrazoi bat! Hala ere, downcycling-aren kontrako kontzeptua ere existitzen da. Upcycling-ak (gazteleraz suprarreciclaje), hondakinen balorizazioari garrantzi handia ematen dio. Downcycling eta upcycling terminoei buruz Residuos Profesional-en artikulua ikusgarri hemen.

Carbon footprint

Karbono-aztarnaren kalkulua gizakiaren jarduerek eragindako ingurumen inpaktua neurtzeko erabiltzen da. Horretarako, sortzen ditugun zuzeneko eta zeharkako negutegi-efektuko gasak (BEG) hartzen dira kontuan, bizi-zikloaren analisiaren (BZA) antzeko metodologia jarraituz. Aldaketa klimatikoaren erantzule diren gas isurtzeak CO2 baliokideetan adierazten dira (CO2-eq) eta hauen arrazoiak zein isurtzeak aurrezteko moduak bistaratzen dituzte.

Materialen eta proiektuen karbono-aztarnaren inguruko zifrak ulertzea ez da beti erraza izaten. Are gutxiago berrerabilerari loturiko BEG-ak aurrezteko aukerak bilatzea eta ondorioz aipatzen diren kantitateen jatorria ulertzea zaila da sarritan. CO2 gasen gutxitzea lortzea interesgarria da, beti ere inpaktu hauen transferentzia bat gertatzen ez denean. Baina zertaz ari gara REBRICK proiektuan berrerabili den adreilu bakoitzeko 0,5kg CO2 baliokide aurreztu direla esaten dugunean? Eta Grande Halle de Colombelles proiektuan aurreztutako 25Tn CO2 edo K 118 proiektuko 500Tn CO2 kantitateak aipatzen ditugunean? Datu hauetara iristeko kalkulu metodoa zalantzan jarri gabe, kantitate hauek modu ulergarriago batean adierazi nahiko genituzke.

Estatu Batuetako EPA-ren (United States Environmental Protection Agency) kalkulu-tresnak, 0,5kg CO2 baliokide kotxez egindako 2km-ko ibilbide baten edo telefono adimendu baten 60 kargaren parekoa dela esaten digu. Bestalde, Frantzian ADEME-k (Agence de la transition écologique) garatutako monconvertisseurco2 kalkulu-tresnak beste konparaketa batzuk erakusten ditu: 25Tn Co2 baliokide pertsona batek hegazkinez egindako 245 000km lirateke, munduari sei buelta alegia, eta 500Tn CO2 baliokide etxebizitza batek 70 urtetan zehar erabilitako lukeen berokuntza.

Norberaren karbono-aztarna gutxitu eta aurrezte aukerak bilatu nahi dituztenek hemen, hemen edo hemen sar daitezke (azken hau frantsesez). Eurostat-en arabera, europar bakoitzaren urteko karbono-aztarna 7Tn CO2-koa da, aurreko urteetakoa baino balio txikiagoa!

#DEF – urban mining

Urban mining kontzeptua hondakinetatik datozen lehengaien berreskurapen prozesua izendatzeko erabiltzen da. Batez ere tresna elektriko eta elektronikoen hondakinetan (TEEH) ateratako metalen erauzketaz hitzegiteko erabiltzen den arren, beste esparru batzuetara ere zabal daiteke, eraikuntza sektorera adibidez. Gainera kontzeptua gehienetan birziklatzearekin lotzen bada ere, berrerabiltze alorrera zabal daiteke. Kasu honetan, ez da lehengaia berreskuratzea bilatzen. Beraz, urban mining kontzeptua, eraikitako espazioan eta gure hirietako eraikinetan bilatutako elementuen identifikazioa eta berrerabiltzea litzateke, inbentario lanak, dekonstrukzioa eta bilketa bere gain hartuz.

Urban mining-ak lehengaien kontsumoaren gutxitzea ahalbidetzen du hauen erauzketari lotutako isurtzeak mugatuz eta gainera sortutako hondakin kopurua gutxituz. Halaber, hiriek berrerabiltze material iturri gisa duten garrantzia azpimarratzen du, zirkuitu motzean eta hurbiltasun-printzipioa jarraituz.

Meatzaritzaren kasuan bezala, hobi hitza erabiltzen da ezaugarri zehatzak dauzkaten eta hainbat lekuetan bildu ostean berrerabilgarriak diren elementuak izendatzeko. Beste batzuetan material-banku ere esaten zaio. Kasu honetan, materialak errekuperatu eta baloratzen diren elementu indibidual gisa ulertu beharrean, berrerabiltzea integratzen duen eraikuntza prozesuaren parte izango dira, sortze-prozesuaren hasierako momentutik identifikatuko dena. Eraikinen eraikuntza-sistemak dekontrukzioa eta desmuntaketa integratzen duenean bezala.

Circular economy actions

Gaur egungo legedia eta ekonomia zirkularra sustatzen duten ekintza politikoek birziklapenera zuzenduta daude, berrerabilpenaren kontura askotan. Lehenago ikusi dugun moduan, berrerabilpenaren bidez hondakinak murrizteko gomendioak gutxitan etortzen dira neurri zehatzez lagunduta. Hala ere, badira kasu praktikoak, non legedia edo erabaki politikoak eraikuntza materialen berrerabilpena barneratzeko ezarri diren. Adibide guzti hauek, botere publikoen garrantzia azpimarratzen dute eta laguntza edo gomendioak ematetik obligaziora doaz, beti ere logika bera jarraituz, baimendu, sustatu eta behartu.

Artikulu honen amaieran azaldutako adibide praktikoak, herrialde eta lurralde ezberdinetan garatutako ekintza pizgarri (sustatzeko helburua dutenak) edo derrigorrezkoei (behartzeko helburua dutenak) buruzkoak dira. Herrialde hauen kasuan, aurretik materialen berrerabilpena ahalbidetzen zuten ekintzak burutu ziren. Espainiar estatuan eta Euskadin, botere publikoek ezin dituzte ekintza suspergarriak edo derrigorrezkoak garatu, aldez aurreko akzioak burutu ez badira. Beste edozein ekintza mota planteatzen hasi aurretik, ikusgaitasuna eta berrerabilpen praktikak errazteko ekintzak garatzea komeni da, blog honetan egiten saiatzen garen moduan. Atzerrian honezkero sustatzen ari diren ekintzen ikuspegi orokorrak, norabidea argitzen lagun diezaguke.

Jarraian, kasu praktikoen zerrenda ageri da, adibide pizgarrietatik hasita, kontratazio publikoaren garapena, enpresentzako laguntzak, proiektuentzako hobariak edo zerga-pizgarriak:

Belgikan, Valonia eskualdeak, ikerketa bat hasi du baldintza-agirietan berrerabilpen materialei lehentasuna emateko asmoz. Gainera, kontratazio publikoaren garapenean, berrerabilpena sustatzeko gomendio multzoa zabaldu dute. Bestetik, Bruselas hiriburuaren Ekonomia Zirkularraren eskualde-programak, hainbat neurri biltzen dituen ibilbide-orria aurkeztu du. Horietariko neurri batzuk lotesle izan daitezke. Subsidiaritate joera duen eskualde honek, neurri ezberdinen bidez eman dio laguntza sektoreari: proiektu deialdiak (BeExemplary o BeCircular), prestazio edo abantala-fiskalak, %6 BEZaren tasa berrerabilitako elementuentzat adibidez. Gainera, beste neurri batzuez gain, 2021rako dekonstrukzio edo eraispen aurretikako inbentarioa aurkeztu beharko da.
Seattle-n (EEBB) bizitegi-eraikin baten dekonstrukzio baimenaren lorpena, besteak beste, gutxienez eraikuntza materialen (asfaltoa, adreiluak edo hormigoia kenduta) %20ren berrerabilpenari eta, berrerabili eta birziklatutako elementuei buruz aurkeztu beharreko txostenari lotua egongo da (ikusi hemen). Prozesu honi esker, eraikuntza-baimena eman aurretik hasi ahal izango da dekonstrukzioa.

Hemen azpian obligazio izaera duten neurrien zerrenda ageri da: eraispenaren aurretik egin beharreko inbentarioa (baliabide diagnostikoa), gaikako dekostrukzioa, dekonstrukzio prozesuetatik datozen materialak berrerabilpen kanaletara zuzentzeko beharra edo proiektu berrietan berrerabilitako elementuak integratzeko obligazioa:

Frantzian, otsailaren 10ko 2020-105 Xahutzearen Kontrako eta Ekonomia Zirkularrari buruzko legearen 51. artikuluak, honakoa aurreikusten du: eraikinen eraispen-obra edo birgaitze-lan esanguratsuetan, produktuen, materialen eta hondakinen kudeaketari buruzko diagnostikoa lehentasunezkoa izango da, hauen berrerabilpena, eta berrerabilpenik ezean, hauen balorizazioa bultzatzeko. Lege beraren 59. artikuluak Frantziako Ingurumenaren Kodea aldatu du eta eraikuntzaren sektorean kontratu publikoak prestatzerakoan materialen berrerabilpena kontutan eduki beharko da.
Portland (EEBB) hiriko legediak ohiko eraispen baten ordez dekonstrukzioa burutzera behartzen du. Obligazio hau eraikin batzuei zuzendua dago, besteak beste, 1940 baino lehenagoko egitura duten familiabakarreko etxebizitzei. (ikusi hemen).
Cook County (EEBB) konderrian, eraikuntza baimena onartzerakoan gutxienez materialen %5a berrerabilpen kanaletara zuzendu beharko da (ikusi hemen).

Testu hau neurri batean Rotor-ek Bruselako “le bâti bruxellois source de nouveaux matériaux” (BBSM) izeneko ikerketa proiektuaren esparruan argitaratutako txosten batean oinarrituta dago. Txosten honek berrerabilpena garatzeko ekintza ildoak proposatzen ditu. Bertan aipatutako adibideak eta gaiari buruzko informazio ugari aurki dezakegu.

Circular economy strategies

Azken urtea, ekonomia eredu linearretik zirkularrerantz eraldatzen hasteko aukeratua izan dela dirudi (from linear to circular economy). Europako batzordeak Circular Economy Action Plan-a, aurkeztu zuen martxoaren 25an, Europako Itun Berdearen parte garrantzitsu gisa. Plan honek, eraikuntzaren kasuan bezala, errekurtso erabilera altua duten sektoreei begiratzen die, zirkularitate ahalmen handia baitute. Estrategia para un entorno construido sostenible delakoak, eraikitako ingurumen jasangarria lortzeko helburuarekin, eraikitako espazioen iraunkortasuna eta flexibilitatea hobetzeko neurriak sustatuko ditu, eraikinen liburu digitalak landuko ditu, eraikuntzako produktuen erregelamendua berrikusiko dute, Level’s tresnaren bidez bizi-zikloaren ebaluazioa kontratazio publikoan aplikatuko dute edo eraikuntza materialen berreskuratzeari buruzko helburuak berrikusten saiatuko dira.

Aldi berean, Europako Batzordeak Principles for Building Design dokumentua aurkeztu du. Bertan erdietsi beharreko helburuak talde ezberdinetan banatzen dira: erabiltzaileak, diseinatzaileak, eraikuntza-enpresak, fabrikatzaileak, desmuntaketa eta eraispen lan-taldeak, inbertsore eta aseguru-entitateak eta azkenik eragile publikoak. Dekonstrukzioari (desmuntaketa) buruzko atalean, eraikinetan dauden errekurtsoak identifikatzearen beharra planteatzen da, desmuntaketa selektiboa sustatzeko.

Espainiako estatuko Estrategia Española de Economía Circular delakoa, Europar Batzordearen ebaluazioaren zai dago, berrerabilpenaren prestaketa prozesuaren helburuak zehazteko. Hala ere, eraikuntza lehentasunezko akzio-sektoretzat dauka eta eraispen selektiboa edo bizi-zikloaren analisia sustatzen ditu. Espainiako estrategiari buruzko informazio gehiago Construible aldizkari birtualaren artikuluan.

Bestalde, Euskadiko Ekonomia Zirkularrerako Estrategiak, berrerabiltzea, birziklatzea eta berreskuratzea sustatzen duen ekonomia ereduaren garrantziaz hitz egiten du. Hala ere, eraikuntzaren kasuan, EEH-en kudeaketarako azterlanen kalitatearen hobekuntza, hondakinen obrako banaketa edo eraikinen diseinuan bizi-zikloak duen garrantzia aipatzen ditu soilik. Lurralde honetan, materialen berrerabiltzea eta desmuntaketa selektiboa errealitate izateko itxaron egin beharko dugula dirudi!

Hala eta guztiz ere, neurri zehatz batzuk, zuzenean eraikuntza materialen berrerabiltzean aplikatzen ez diren arren, kasu hauetan baliagarriak ere izan daitezke:

material zirkularren erabilpen tasaren %30 handitzearen helburua;
material jasangarri eta ordezkagarri berrien beharra;
eraikinetan batez ere, konponketa eta berrerabiltzea bermatzen duen eko-kontzepzioaren sustatzea;
ikerketa, formakuntza eta sentsibilizazio kanpainak sustatzea;
batez ere eraikinen birgaitze proiektuen kasuan arau, gida edo metodologia zehatzen beharra;
hondakin zerga baten sorrera;
eraispen selektiboen egiaztatze mekanismoak edo erabili beharreko material birziklatuen ehunekoa zehaztea;
bilketa-guneak ezartzea edo hondakinen berrerabilpenerako prestaketa bermatzea.

From linear to circular economy

Eskema hau Ellen MacArthur Foundation-ak argitaraturako diagraman inspiratuta dago. Fundazio hau ekonomia zirkularrera trantsizioa bizkortzeko asmoz sortu zen eta web-orrian gai honen inguruko hainbat informazio aurki ditzakegu.

Berrerabilpen ekimenak kasu gehienetan ekonomia zirkularraren logikaren baitan ematen diren arren, zer esan nahi du honek zehazki eta zeintzuk dira ekonomia lineal klasikoaren eta zirkularraren arteko ezberdintasunak? Galdera egitean aurki dezakegu agian erantzuna. Gaur egungo modelo ekonomiko linealak lehengaien erauzketa, fabrikazioa eta erabili ondoren bota egingo diren produktu berrien salmenta pribilegiatzen ditu. Lehengaien gutxitze eta krisi ekologiko sakonaren kontextuan, ekonomia zirkularra baliabide naturalen kudeaketa jasangarria egiten saiatzen da, produktuen bizi-iraupena luzatuz, hondakinak gutxituz eta kontsumitutako baliabideak berriz produkzio zikloan sartuz. Garrantzitsua da azpimarratzea, ikuspegi hau, askotan klima eta justizia sozialaren ikuspegiarekin bat badator ere, ez duela hazkundearen printzipioa zalantzan jartzen, baizik eta hazkunde ekonomikoa baliabide naturalen kontsumotik banatzen saiatzen dela.

Ekonomia zirkularra, europar mailako bi akzio-planen helburu izan da. Batetik, 2015an ateratakoa eta bestetik Europako Itun Berdearen jarraian 2020an egindakoa. Ondoren printzipio hau, estatu mailara igorri da.

Espainiako gobernuak onartu berri du, España Circular 2030 delakoa, Europako helburuekin bat eginez, esparru honetara zuzendutako xedeak aurkezten dituena. Bertan aurki daiteke, 8. eta 9. orrialdean, eredu berri baterantz bidezko trantsizio eta solidarioa helburu, ekonomia zirkularraren definizio izan litekeena:

«(…) se acuña el término de economía circular, concebida a partir de un ciclo de desarrollo y transformación, que avanza optimizando el uso de los recursos, fomentando la eficiencia de los sistemas productivos, promoviendo que productos, materiales y recursos permanezcan activos el mayor tiempo posible, y, paralelamente, disminuyendo la cuantía de los residuos generados.»

Gai honen harira, hemen Trantsizio Ekologikorako eta Erronka Demografikorako Ministerioaren web-orria.

Eusko Jaurlaritzak bestetik, Euskadiko Ekonomia Zirkularrerako Estrategia 2030 aurkeztu du. 8. eta 9. orrialdean ere ekonomia zirkularraren definizioa eta honen printzipioak aurki ditzakegu:

«Eredu zirkular berrian, produktuen eta materialen bizizikloak bere horretan jarraitzen du ahalik eta denboratarte luzeenean, hondakinak minimora murrizten dira, eta baliabideak ekoizpen-zikloan sartzen dira hainbat aldiz, horregatik, balioa sortzen da ondasunak bizitza baliagarriaren amaierara iristen direnean. «Ateratzea, ekoiztea, erabiltzea eta botatzea» eredutik «murriztea, berrerabiltzea eta birziklatzea» eredura aldatzea dakar. Ekonomia zirkularrean, «prebentzioa» eta «berrerabilera» funtsezko kontzeptuak dira.»

Azkenik, ekonomia zirkularraren kontzeptua Ingurumenaren Kode frantsesean agertu zen 2015ean (Article L110-1-1), zeina hainbat legeren xedea izan den eta 2018an honen inguruko ibilbide-orria argitaratu zen neurri zehatzak aurkeztuz.

Country Overshoot Day

Earth Overshoot Day delakoa, natur-baliabideen giza kontsumoak urtebetean birsortu daitezkeen baliabideen zenbatekoa gainditzen duen eguna da. Aztarna ekologiko globalean oinarritutako data hau, Global Footprint Network pentsamendu tankeak (think tank) kalkulatzen du eta gizartea kreditura bizitzen hasten den momentua seinalatzen du. 2019an, uztailaren 29an izan zen.

Herrialdekako Earth Overshoot Day gainditze-egunak, munduko biztanleria guztiak herrialde konkretu baten moduan kontsumituko balu, muga gaindituko lukeen eguna adierazten du. 2020rako Espainiarentzan ezarritako data maiatzaren 27a da!

2019ko datuetan oinarritutako kalkulu metodoa, nahiz beste herrialdeei dagozkien datak eskuragarri daude overshootday.org web-orrian. Kalkulu metodoa eta kontuan hartutako irizpideak eztabaidagarriak izan daitezkeen arren, ekimenak begibistakoa den arazoa seinalatzen du, zeinean eraikuntza sektoreak parte hartzen duen. Gainera ez dezagun ahaztu, sektore honek (gain)kontsumitzen dituen errekurtsoen zati handia ez dela berriztagarria.